Co to jest podatek wyrównawczy (minimalny)?

Od 1 stycznia 2025 roku w Polsce obowiązuje nowy mechanizm podatkowy – podatek wyrównawczy (minimalny). To odpowiedź legislacyjna na globalne zjawisko unikania opodatkowania przez duże korporacje poprzez transfer zysków do krajów o niskich stawkach podatkowych. Choć regulacja jest częścią międzynarodowego konsensusu, jej wpływ na krajowy system podatkowy będzie odczuwalny przez tysiące firm działających w Polsce.

Globalne tło i geneza wprowadzenia regulacji

Podatek wyrównawczy to wynik szerokich prac międzynarodowych prowadzonych pod auspicjami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w ramach inicjatywy Filar II, której celem jest wprowadzenie ogólnoświatowego minimalnego poziomu opodatkowania. Celem jest ograniczenie tzw. „wyścigu do dna” w stawkach podatkowych i ochrona krajowych baz podatkowych przed erozją.

Unia Europejska zaimplementowała te wytyczne, przyjmując dyrektywę 2022/2523, a Polska wprowadziła odpowiednie przepisy ustawą z dnia 6 listopada 2024 roku. Nowe prawo obowiązuje od początku 2025 roku i wpisuje się w ogólnoświatowy trend transparentności i uczciwego opodatkowania.

Kogo obejmuje podatek wyrównawczy?

Mechanizm ten dotyczy dużych grup kapitałowych, zarówno międzynarodowych, jak i krajowych. Kryteria objęcia ustawą są precyzyjnie określone:

• grupa musi uzyskać skonsolidowane przychody na poziomie co najmniej 750 milionów euro w minimum dwóch z czterech ostatnich lat podatkowych,
• efektywna stawka podatkowa jednostek wchodzących w skład grupy musi być niższa niż 15%.

Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Finansów, nowe regulacje mogą objąć około 7 tysięcy firm działających w Polsce.

Grupa międzynarodowa vs. krajowa

W kontekście ustawy rozróżnia się dwa typy struktur:

• grupa międzynarodowa – zawiera przynajmniej jedną jednostkę lub zakład poza terytorium Polski,
• grupa krajowa – wszystkie jednostki są zlokalizowane na terenie Polski.

Jak działa mechanizm podatku wyrównawczego?

Podstawowym elementem działania tego systemu jest obliczenie efektywnej stawki podatkowej dla danej jednostki lub jurysdykcji. Jeżeli stawka jest niższa niż 15%, konieczne jest dokonanie dopłaty – tzw. wyrównania – do minimalnego poziomu opodatkowania.

Efektywna stawka ustalana jest na podstawie porównania dochodu netto danej jurysdykcji z podatkiem zapłaconym w tej jurysdykcji. W uproszczeniu, chodzi o proporcję pomiędzy faktycznym obciążeniem podatkowym a dochodem osiągniętym przez grupę w danym kraju.

Trzy filary podatku wyrównawczego

Ustawa wprowadza trzy główne formy podatku wyrównawczego, które różnią się zakresem stosowania oraz jurysdykcją poboru:

• globalny podatek wyrównawczy (IIR – Income Inclusion Rule) - nakłada obowiązek na jednostkę dominującą najwyższego szczebla, by zapłaciła podatek od nisko opodatkowanych jednostek zależnych znajdujących się w różnych jurysdykcjach,
• kwalifikowany krajowy podatek wyrównawczy (QDMTT – Qualified Domestic Minimum Top-up Tax) - jest to mechanizm krajowy, mający pierwszeństwo nad IIR; gwarantuje, że dochód generowany w Polsce przez jednostki lokalne zostanie opodatkowany do poziomu minimalnego, nawet jeśli jednostka dominująca znajduje się poza krajem.
• podatek wyrównawczy od niedostatecznie opodatkowanych zysków (UTPR – Undertaxed Profits Rule) - w sytuacji, gdy jednostka dominująca znajduje się w państwie, które nie stosuje IIR, UTPR umożliwia opodatkowanie zysków w innych jurysdykcjach, w których znajdują się jednostki zależne.

Obowiązki przedsiębiorstw

Firmy objęte nowymi przepisami muszą spełnić szereg wymogów administracyjno-sprawozdawczych, m.in. coroczne obliczanie efektywnej stawki podatkowej dla każdej jurysdykcji, złożenie informacji GIR (Global Information Return) do 15. miesiąca po zakończeniu roku podatkowego (18 miesięcy w pierwszym roku obowiązywania przepisów), czy też złożenie zeznania podatkowego do końca 18. miesiąca po zakończeniu roku (21 miesięcy w pierwszym roku).

Zwolnienia i mechanizm „bezpiecznej przystani”

Nie wszystkie podmioty muszą stosować nowe regulacje; przewidziano zwolnienia dla grup, które:

• osiągają średni przychód kwalifikowany mniejszy niż 10 mln euro w danej jurysdykcji w ciągu trzech lat,
• uzyskują średni dochód kwalifikowany poniżej 1 mln euro, bądź wykazują stratę.

Dodatkowo, tymczasowy mechanizm „safe harbour” CBCR umożliwia uproszczoną weryfikację i zwolnienie z pełnych obowiązków sprawozdawczych dla określonych jurysdykcji – jednak tylko w latach podatkowych rozpoczynających się przed końcem 2026 roku i kończących się do połowy 2028 roku. Ważne: rezygnacja z tej opcji w pierwszym roku oznacza trwałą utratę możliwości jej zastosowania w przyszłości.

Podsumowanie

Podatek wyrównawczy to istotna zmiana w krajobrazie podatkowym, wprowadzająca nowe obowiązki dla dużych grup kapitałowych i zapewniająca bardziej sprawiedliwą redystrybucję obciążeń fiskalnych. Jego celem nie jest zwiększenie ogólnego poziomu opodatkowania, lecz wyrównanie warunków gry pomiędzy korporacjami działającymi na różnych rynkach.

Dla wielu przedsiębiorstw oznacza to konieczność dostosowania procesów podatkowych i sprawozdawczych, ale jednocześnie wpisuje się w szerszy kontekst walki z agresywną optymalizacją podatkową oraz dążeniem do większej przejrzystości w finansach międzynarodowych.

Data publikacji: 2025-06-04, autor: FakturaXL