Do jednych z obowiązków przedsiębiorcy prowadzącego dużą firmę należy sporządzanie przynajmniej raz w roku sprawozdania finansowego. Jest to dobra okazja do tego, aby dokładniej przyjrzeć się i przeprowadzić analizę działalności w oparciu o sporządzony bilans, rachunek zysków i strat, a także przez dodatkowe informacje potrzebne do wykonania sprawozdania finansowego. W celu dokonania głębszej analizy warto sięgnąć do zestawienia zmian w kapitale własnym oraz do rachunku przepływów pieniężnych (cash flow).
Czym jest rachunek przepływów pieniężnych (cash flow)?
Na każde sprawozdanie finansowe składają się trzy główne elementy:
bilans
rachunek zysków i strat
rachunek przepływów pieniężnych.
Rachunek przepływów pieniężnych jest zestawieniem wszystkich przepływów pieniężnych jakie dotyczą danego przedsiębiorstwa, które je sporządza. Zawiera dużo istotnych informacji wskazujących na stan faktyczny w firmie. Informacje zawarte w cash flow dzielone są na 3 grupy, które pochodzą:
z działalności operacyjnej
z działalności inwestycyjnej
z działalności finansowej.
Obowiązek sporządzania rachunku przepływów pieniężnych i zestawienia zmian w kapitale własnym
Zgodnie z polskimi przepisami o rachunkowości rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie zmian w kapitale własnym mają obowiązek sporządzać podmioty, które co roku opracowują sprawozdania finansowe podlegające badaniu przez biegłego rewidenta. Są to przede wszystkim duże jednostki, do których zaliczają się:
spółki akcyjne, z wyłączeniem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji
pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który zostały sporządzone sprawozdania finansowe i które spełniły co najmniej dwa z poniższych warunków:
średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wynosiło co najmniej 50 osób
suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej w wysokości co najmniej 2 500 000 euro
przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro.
Mali oraz mikroprzedsiębiorcy nie mają obowiązku sporządzania rachunku przepływów pieniężnych oraz zestawienia zmian w kapitale własnym, ale nigdzie nie jest napisane, że nie mogą tego robić. Sprawozdanie finansowe wraz ze sporządzonym rachunkiem przepływów pieniężnych i zestawieniem zmian w kapitale własnym oznacza dla przedsiębiorcy większe nakłady finansowe oraz wiąże się z poświęceniem sporej ilości czasu potrzebnego na sporządzenie sprawozdania. Jednak nakłady te mogą być opłacalne dla przedsiębiorcy, który chciałby pozyskać szerszy zakres informacji od tego jaki wymagany jest prawem.
Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych
W księgach rachunkowych ujmuje się wszystkie przychody osiągnięte przez dany podmiot oraz koszty obciążające przedsiębiorstwo, które związane są z tymi przychodami w danym roku obrotowym niezależnie od terminu zapłaty. Rachunkowość prowadzona w ten sposób dostarcza wiarygodnych i przejrzystych informacji o stanie majątku firmy, jej kapitałów własnych, rezerw, zobowiązań, a także o przychodach, kosztach, zyskach lub stratach. Wpływy i wypływy pieniądza z danej jednostki nie mają w rachunkowości tak dużego znaczenia jakie ma księgowanie przychodów i kosztów. Wynika to z faktu, że w rachunkowości stosowana jest metoda memoriałowa, która w porównaniu z metodą kasową jest lepszym rozwiązaniem stosowanym do badania sytuacji danej firmy i do określania ryzyka co do ewentualnej upadłości. Jednak całkowicie nie można nie zwracać uwagi na rzeczywiste przepływy pieniężne, ponieważ czasami niektóre firmy upadają pomimo osiągania wysokich przychodów i zysków. Przeważnie powodem takiej sytuacji jest brak płynności finansowej spowodowanej głównie faktem, że kontrahenci nie przesyłają pieniędzy z faktur wystawionych przez przedsiębiorcę. Brak środków powoduje, że przedsiębiorca nie ma np. jak opłacić należności publicznoprawnych, rat kredytowych, zapłacić za faktury, za czynsz itp., a więc opłat, które są dla niego kosztem. Z tego powodu warto jest śledzić własną sytuację finansową. Może w tym pomóc również sporządzenie sprawozdania finansowego, które będzie uwzględniało rzeczywiste procesy finansowe zachodzące w firmie. Niektóre informacje dostępne są także w bilansie. Jednak dotyczą głównie stanu środków pieniężnych na dzień bilansowy. Najbardziej wiarygodnym i najlepiej ukazującym sytuację pieniężną danego przedsiębiorstwa, jest rachunek przepływów pieniężnych. Można go sporządzić korzystając z dwóch sposobów za pomocą:
metody bezpośredniej
metody pośredniej.
W obydwu przepływy pieniężne dzielone są na trzy kategorie, które dotyczą różnych rodzajów działalności:
operacyjnej
inwestycyjnej
finansowej.
Metoda bezpośrednia i pośrednia
W każdym rodzaju działalności wymienionym powyżej mogą występować dwa kierunki przepływów pieniężnych: wpływy i wydatki. Różnica dotyczy przede wszystkim działalności operacyjnej. Przy zastosowaniu metody pośredniej nie trzeba wykazywać bezpośrednio wpływów i wydatków, a jedynie sporządza się korekty wyniku finansowego. Natomiast przy metodzie bezpośredniej wykazywane są wpływy i wydatki danego rodzaju działalności. W przypadku pozostałych części rachunku przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej i finansowej informacje są takie same jak przy metodzie bezpośredniej.
Działalność operacyjna w metodzie bezpośredniej, a przepływy pieniężne
Działalność operacyjna jest podstawowym rodzajem działalności danej jednostki gospodarczej, do której zaliczają się również inne rodzaje działalności, które nie wchodzą do działalności inwestycyjnej lub finansowej. Przepływy z działalności operacyjnej wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych, które sporządzane są za pomocą metody bezpośredniej. Oznacza to, że rzeczywiste przepływy z działalności operacyjnej wykazywane są w sposób bezpośredni. Do wpływów zaliczane są wpływy pochodzące ze sprzedaży oraz inne wpływy działalności operacyjnej. Należy odróżnić je od przychodów, co czasami może nie być łatwe, ponieważ pochodzą one z rzeczywistego wpływu środków na rachunek bankowy lub do kasy, a nie wynikają przykładowo z wystawienia faktury lub innego dokumentu. W przypadku wydatków należy oddzielnie wykazać wydatki poniesione na:
dostawy i usługi
wynagrodzenia netto
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia
podatki i opłaty o charakterze publicznoprawnym
inne wydatki operacyjne.
Przedsiębiorca powinien potrafić odróżnić poniesione wydatki od kosztów memoriałowych wiedząc, że koszt nie musi być taki sam jak wydatek. Wpływy pochodzące z działalności operacyjnej różnią się od wydatków z tego samego rodzaju działalności, informacjami o dodatnich lub ujemnych przepływach pieniężnych netto pochodzących z tej działalności.
Działalność inwestycyjna, a przepływy pieniężne
Zgodnie z przepisami o rachunkowości, przez działalność inwestycyjną, inaczej lokacyjną należy rozumieć nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych oraz krótkoterminowych aktywów finansowych, a także wszystkie koszty i korzyści pieniężne z nimi związane. Szczególnie wiąże się z nią sprzedaż lub zakup aktywów trwałych, takich jak: środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne. Przykładowo mogą to być autorskie prawa majątkowe, patenty, licencje i podobne. W działalności inwestycyjnej występują również wpływy i wydatki. Do wpływów zaliczają się wpływy pochodzące ze zbycia wartości niematerialnych i prawnych, a także rzeczowych aktywów trwałych oraz ze zbycia inwestycji w nieruchomości i w wartości niematerialne oraz prawne. Wpływy z aktywów finansowych, jak np. ze zbycia aktywów, z dywidend i udziałów w zyskach, ze spłaty udzielonych przez przedsiębiorcę pożyczek długoterminowych, odsetek oraz innych wpływów z aktywów finansowych wykazuje się osobno. Jako osobna pozycja ujmowane są też inne wpływy inwestycyjne niewymienione powyżej. Jeżeli chodzi o wydatki, to są one w dużej części podobne do wpływów inwestycyjnych.
Wydatki inwestycyjne zostały podzielone na kilka kategorii, które stanowią:
wydatki poniesione na nabycie wartości niematerialnych i prawnych, jak np. licencje oraz rzeczowe aktywa trwałe, jak np. maszyny lub środki transportu
wydatki na inwestycje w nieruchomości oraz w wartości niematerialne i prawne
wydatki na aktywa finansowe, również na ich nabycie oraz wydatki na udzielone pożyczki długoterminowe.
Z różnic pomiędzy wpływami, a wydatkami inwestycyjnymi mogą wynikać dodatnie lub ujemne przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej.
Działalność finansowa, a przepływy pieniężne
Działalność finansowa oznacza pozyskiwanie lub utratę źródeł finansowania, które mogą mieć wpływ na rozmiar i relacje kapitału (fundusz własny i obcy w przedsiębiorstwie), a także wszystkie związane z nimi koszty i korzyści pieniężne. Przepływy w działalności finansowej, podobnie jak i w innych działalnościach dzielą się na wpływy i wydatki.
W przypadku wpływów wykazywane są:
wpływy netto z wydania udziałów (emisje akcji) i innych instrumentów kapitałowych, a także dopłat do kapitału
kredyty i pożyczki
emisje dłużnych papierów wartościowych, jak np. obligacje
inne wpływy finansowe.
Z kolei na wydatki składają się:
wydatki na nabycie udziałów, czyli akcji własnych
dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
różne wydatki inne niż wypłaty na rzecz właścicieli oraz wydatki z tytułu podziału zysku
spłaty kredytów i pożyczek
wykup dłużnych papierów wartościowych
wydatki na inne zobowiązania finansowe
płatności zobowiązań wynikające z umowy leasingu finansowego
odsetki
inne wydatki finansowe.
W działalności finansowej różnica pomiędzy wpływami, a wydatkami jest kwotą przepływów pieniężnych netto w tej działalności.
Czym są informacje podsumowujące?
Zestawienie wpływów i wydatków z różnych rodzajów działalności kończy wykaz przepływów pieniężnych netto razem ze wszystkich tych działalności. Stanowi on informację o ilości posiadanych przez przedsiębiorcę środków pieniężnych (ile mniej, ile więcej) przed okresem sprawozdawczym. W następnej kolejności wykazywana jest zmiana stanu środków pieniężnych na podstawie bilansu zmiany stanu środków pieniężnych, również wynikająca z różnic kursowych. W końcowym etapie wykazywana jest wartość środków pieniężnych na początek oraz koniec okresu. Do środków na koniec okresu można też wyszczególnić te, które posiadają ograniczoną możliwość dysponowania.
Rachunek przepływów pieniężnych, a metoda pośrednia
Przy metodzie pośredniej przepływy z działalności operacyjnej w rachunku przepływów pieniężnych wykazuje się w sposób pośredni przez odniesienie do wyniku finansowego memoriałowego uwzględniając korekty.
Cash flow sporządzane metodą pośrednią uwzględnia niżej wymienione korekty wyniku finansowego netto. Jest to:
amortyzacja
zyski/straty z tytułu różnic kursowych
odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)
zysk/strata z działalności inwestycyjnej
zmiana stanu rezerw
zmiana stanu zapasów
zmiana stanu należności
zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych z wyłączeniem pożyczek i kredytów
zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych
inne korekty.
W ten sposób przedsiębiorca otrzymuje kwotę przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. Inne części rachunku przepływów pieniężnych sporządzane metodą pośrednią są takie same jak odpowiadające im części rachunku przepływów pieniężnych sporządzane za pomocą metody bezpośredniej.
Czym jest zestawienie zmian w kapitale własnym?
Zestawienie zmian w kapitale własnym może służyć pomocą przedsiębiorcy, który będzie mógł lepiej zrozumieć procesy związane z własnymi kapitałami, które mogą dać mu gwarancję stabilności biznesu. Zestawienie zawiera również informacje dotyczące zmian w poszczególnych składnikach majątku za rok obrotowy poprzedni i bieżący. Początek zestawienia tworzą kapitały własne z początku okresu sprawozdawczego, które w następnej kolejności podlegają korekcie o zmiany jakie wynikają z przyjętych zasad rachunkowości, a także o ewentualne błędy. W następnej kolejności wykazywane są wartości poszczególnych rodzajów kapitałów własnych według poniższego schematu:
początkowa wartość danego kapitału
zmiany kapitału, jak: zwiększenia i zmniejszenia wykazane osobno
końcowa wartość danego kapitału.
Dzięki temu można wykazać:
kapitał własny
kapitał zapasowy
kapitał z aktualizacji wyceny
pozostałe kapitały rezerwowe.
Następnie wykazywany jest wynik finansowy z ubiegłych lat w następującej kolejności:
na początku okresu sprawozdawczego wykazuje się zysk z ubiegłych lat
uwzględnia się zmiany przyjętych zasad rachunkowości i korekty błędów
na początku okresu uwzględnia się zmiany zwiększające i zmniejszające skorygowany zysk
na końcu okresu wykazuje się zyski z lat ubiegłych.
W podobny sposób należy postąpić w przypadku straty. Na początku wykazywany jest zysk lub strata na koniec okresu sprawozdawczego, a następnie:
zysk netto
strata netto
odpisy z zysku.
Na koniec okresu należy wskazać wartość kapitału własnego w skład, którego wchodzą sumy wymienionych wyżej elementów składowych. Kapitał własny wykazuje się po uwzględnieniu proponowanego podziału zysku lub pokrycia straty.
Rachunek przepływów pieniężnych – jakie ma znaczenie dla analizy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa?
Dzięki rachunkowi przepływów pieniężnych możliwe jest śledzenie procesów pieniężnych jakie faktycznie mają miejsce w firmie dzięki czemu możliwa jest dokładna analiza sytuacji finansowej firmy. Jeżeli do tego dołożymy bilans oraz rachunek zysków i strat, to rachunek przepływów pieniężnych pozwoli określić, czy przedsiębiorca zachowuje płynność finansową i czy istnieje ryzyko jego ewentualnej upadłości.
Podsumowanie
Sprawozdania finansowe są korzystnym rozwiązaniem, nawet dla małych firm, które nie mają obowiązku jego sporządzania. Stanowią dla przedsiębiorcy źródło informacji na temat stanu majątkowego i finansowego przedsiębiorstwa. Im więcej elementów zawiera sprawozdanie, tym dokładniej widać sytuację finansową przedsiębiorstwa.
