Podatek VAT od odszkodowania, czy jest obowiązkowy?
Przedsiębiorcy, a także osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej za niedotrzymanie warunków umowy lub z innych powodów mogą ponieść straty. W przypadku powstania szkody w ramach jej naprawienia mogą otrzymać odszkodowanie od sprawcy zdarzenia. Czy takie zadośćuczynienie otrzymane za poniesione straty i korzyści jakie mogą z tego tytułu wynikać powinno być opodatkowane podatkiem VAT?
Odszkodowanie jest świadczeniem jakie należy się osobie poszkodowanej za powstałą szkodę jaka została jej wyrządzona w postaci naruszenia jej dóbr lub interesów chronionych prawem. Odszkodowanie jest więc pewnego rodzaju rekompensatą za poniesione straty. Przysługuje każdej poszkodowanej osobie nie będącej sprawcą zdarzenia, która ma prawo dochodzić odszkodowania:
od sprawcy, który wyrządził jej szkodę
od podmiotu odpowiedzialnego z mocy prawa za naprawienie powstałej szkody
od podmiotu odpowiedzialnego za naprawienie szkody ze względu na postanowienia wynikające z wiążącej go umowy (odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody wyrządzone osobie ubezpieczonej).
Naprawienie szkody w postaci wypłaconego odszkodowania obejmuje swoim zakresem straty poniesione przez poszkodowaną osobę oraz korzyści jakie mogłaby ona uzyskać, gdyby nie została jej wyrządzona szkoda. W sytuacji, w której osoba poszkodowana w pewnym stopniu przyczyniła się do powstania lub zwiększenia szkody obowiązek jej naprawienia może zostać odpowiednio zmniejszony w zależności od okoliczności oraz stopnia winy przypadającej na każdą ze stron.
Aby można było mówić o odszkodowaniu muszą zaistnieć pewne, określone zdarzenia:
musi wystąpić szkoda
musi mieć miejsce analiza okoliczności powstania szkody
szkoda musi zostać naprawiona.
Z uwagi na to, że odszkodowanie jest pewnego rodzaju zadośćuczynieniem za wyrządzone straty to nie może ono podlegać pod opodatkowanie podatkiem VAT. Jeżeli odszkodowanie wypłacane jest w związku ze zdarzeniem komunikacyjnym, to w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych podmiotem odpowiedzialnym za wyrządzone szkody przez ubezpieczonego jest zakład ubezpieczeń. Odszkodowanie powinno zostać wypłacone w takiej wysokości, która pozwoli na pełną naprawę poniesionych strat, a jednocześnie nie może być za wysokie, aby nie spowodowało wzbogacenia poszkodowanego.
Co może stanowić przedmiot opodatkowania VAT?
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o VAT podatkiem od towarów i usług opodatkowana jest:
odpłatna dostawa towarów
odpłatne świadczenie usług świadczone na terytorium kraju
eksport towarów
import towarów
wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.
Odszkodowanie nie jest objęte opodatkowaniem podatkiem VAT, dlatego przy wypłacie świadczenia nie występuje obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług.
Najważniejsze cechy odszkodowań
Zgodnie z Kodeksem cywilnym odszkodowanie:
musi być konsekwencją wynikającą z normalnych działań lub może być wynikiem zaniechania, z którego wynikała szkoda
musi naprawić szkodę obejmującą straty poniesione przez poszkodowanego oraz korzyści, które mógłby on osiągnąć w przypadku, gdyby nie została mu wyrządzona szkoda
powinno stanowić wartość pieniężną lub mieć postać rzeczy
może być ujęte w umowie.
Jaką rolę pełni odszkodowanie?
Główną funkcją jaką musi spełnić odszkodowanie jest funkcja kompensacyjna. Zgodnie z nią zadaniem odszkodowania jest wyrównanie nakładów finansowych jakie osoba poszkodowana musi ponieść w związku ze zdarzeniem, które wywołało szkodę, tzw. uszczerbek materialny. Oznacza to, że wysokość odszkodowania powinna być dopasowana do rozmiarów doznanej szkody.
Odszkodowanie za zdarzenie komunikacyjne
Odszkodowanie za szkody spowodowane zdarzeniem komunikacyjnym wypłacane jest z ubezpieczenia OC sprawcy. Ubezpieczenie Odpowiedzialności Cywilnej w skrócie OC jest obowiązkowe dla wszystkich właścicieli pojazdów mechanicznych. Jego brak skutkuje wysokimi karami finansowymi, które nakładane są na właściciela pojazdu przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG). Dodatkowo w przypadku wystąpienia szkody jej sprawca będzie musiał ponieść wszelkie koszty związane z naprawą pojazdu oraz leczeniem osób poszkodowanych. Celem ubezpieczenia OC jest zabezpieczenie osób trzecich przed skutkami wynikającymi ze szkody. Polisa ochrania również sprawców zdarzenia, ponieważ z ubezpieczenia pokrywane są koszty związane z naprawą szkód, jak przykładowo naprawa uszkodzonego pojazdu, koszty związane z opieką lekarską osób poszkodowanych, a także z ich ewentualną rehabilitacją.
Odszkodowanie w wartości brutto, czy netto?
Odszkodowanie z ubezpieczenia komunikacyjnego może być wypłacane w wartości netto lub brutto w zależności od tego kto ma je otrzymać. W sytuacji, kiedy poszkodowanym jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, która korzysta z samochodu w celach prywatnych, to należy jej się odszkodowanie w wartości brutto uwzględniające podatek VAT. W przypadku takiej osoby wypłata odszkodowania w kwocie netto oznaczałaby, że musiałaby ona dopłacić do naprawy szkody z własnych środków. W tej sytuacji ubezpieczyciel nie ma prawa zaniżyć odszkodowania o wartość podatku VAT. Takie postępowanie zgodne jest z wyrokiem Sądu Najwyższego, w którym zostało wskazane, że osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej nie ma możliwości odliczenia podatku od towarów i usług, dlatego przysługuje jej odszkodowanie w kwocie brutto. Osoba fizyczna, która otrzyma świadczenie bez podatku VAT może odwołać się od takiej decyzji i wystąpić z wnioskiem o dopłatę różnicy pomiędzy kwotą netto, a brutto. Wniosek powinien zawierać uzasadnienie, że występując jako osoba fizyczna nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego.
Przedsiębiorcy w zależności od ich statusu mogą otrzymać odszkodowanie z podatkiem VAT lub bez podatku. Kwota odszkodowania w wartości brutto obejmuje przedsiębiorców niebędących płatnikami podatku VAT. Z uwagi na zwolnienie nie mają oni możliwości jego odliczenia, a za naprawę oraz użyte części muszą zapłacić kwotę brutto widniejącą na fakturze. W tej sytuacji różnicę musieliby dopłacić z własnej kieszeni. Czynni podatnicy VAT mają prawo do odszkodowania wyłącznie w kwocie netto. W ich przypadku odszkodowanie wypłacone z podatkiem mogłoby doprowadzić do powiększenia ich majątku, a do tego nie może dojść.
Wysokość odliczanego podatku VAT uzależniona jest od celu w jakim samochód wykorzystywany jest w działalności gospodarczej:
samochód wykorzystywany jedynie w celach firmowych – możliwość odliczenia 100% kwoty VAT z faktury
samochód wykorzystywany w sposób mieszany do celów firmowych i prywatnych – możliwość odliczenia 50% kwoty z faktury VAT.
Leasing samochodu – odszkodowanie z VAT czy bez VAT?
W przypadku samochodu wziętego w leasing właścicielem pojazdu jest leasingodawca. Jeżeli w danym pojeździe powstaną szkody, to zgodnie z przepisami prawa cywilnego uznaje się, że zostały one wyrządzone w majątku właściciela pojazdu, czyli w tym przypadku leasingodawcy. W praktyce najczęściej za naprawy szkód w leasingowanym samochodzie odpowiada jego użytkownik. Jeżeli ubezpieczyciel uzna, że poszkodowanym jest leasingobiorca to w takiej sytuacji wypłaci odszkodowanie w kwocie brutto. W przypadku, kiedy wg ubezpieczyciela podmiotem poszkodowanym będzie leasingodawca, czyli właściciel pojazdu to odszkodowanie powinno zostać wypłacone w kwocie netto bez podatku VAT. Wysokość świadczenia ustala się w oparciu o ocenę wystawioną przez Rzecznika Ubezpieczonych. Powinien on wskazać rzeczywistego poszkodowanego oraz czy przysługuje mu prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Wypłata odszkodowania OC z podatkiem lub bez – odwołanie od decyzji
Kierowcy mają prawo nie zgodzić się z decyzją ubezpieczyciela odnośnie wypłacanych kwot odszkodowania. W takiej sytuacji mogą złożyć reklamację i odwołać się od decyzji. Otrzymanie odszkodowania w kwocie netto przez osobę, która nie ma możliwości odliczenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego daje jej prawo odwołania się od wydanej decyzji w terminie 3 lat od daty wydania decyzji. Kierowca musi w odwołaniu uzasadnić fakt niewłaściwie naliczonej wypłaty.
Reklamacja powinna zawierać:
imię i nazwisko osoby pokrzywdzonej
dane adresowe pokrzywdzonego
informacje dotyczące polisy
numer decyzji wydanej przez ubezpieczyciela
uzasadnienie odwołania.
Do odwołania dobrze jest dołączyć faktury oraz dokumenty poświadczające ceny części jakie zostały wykorzystane do naprawy, jak również zawierające koszt naprawy, czyli robociznę. Odwołanie może zostać złożone w formie pisemnej osobiście u ubezpieczyciela lub wysłane listem poleconym bądź w formie elektronicznej wysłane e-mailem. Dopuszczona jest również forma ustna.
Przykłady
PRZYKŁAD 1 Kierowca będąc uczestnikiem kolizji drogowej doznał uszczerbku na zdrowiu. Do zdarzenia doszło w wyniku wymuszenia pierwszeństwa przez inną osobę uczestniczącą w ruchu drogowym. Kwota odszkodowania zgodnie z kosztorysem została wyliczona na 2 100 zł. Ubezpieczyciel wypłacił kwotę odszkodowania pomniejszoną o podatek VAT (483 zł), czyli w wysokości 1 617 zł. Poszkodowany kierowca nie jest płatnikiem VAT. W związku z tym otrzymane odszkodowanie w wartości netto nie pokryje w całości naprawy samochodu. W tej sytuacji poszkodowany musi zapłacić różnicę z własnej kieszeni. Kierowca miał prawo otrzymać odszkodowanie w kwocie brutto, dlatego powinien złożyć w zakładzie ubezpieczeń wniosek o pokrycie różnicy w cenie i odpowiednio go uzasadnić.
PRZYKŁAD 2 Przedsiębiorca, czynny podatnik VAT zamówił towar w ilości 200 szt. Po rozpakowaniu przesyłki okazało się, że towar jest wadliwy. W takiej sytuacji na podstawie zawartej umowy zakupu przedsiębiorcy należy się odszkodowanie. Strony umowy zawarły ugodę na podstawie, której nabywca otrzymał od sprzedawcy odszkodowanie, ale w niższej kwocie niż mus się należała zgodnie z zawartą wcześniej umową. Wypłacone odszkodowanie nie wywołuje żadnych skutków w zakresie podatku VAT. Nabywca z tytułu wypłaty odszkodowania nie będzie miał żadnego obowiązku w podatku od towarów i usług.
PRZYKŁAD 3 Nabywca będąc czynnym podatnikiem VAT zawarł z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczenia na posiadane środki trwałe. Na podstawie umowy nabywca ma prawo otrzymać odszkodowanie za szkody spowodowane działaniem czynników losowych. W rok po zawarciu umowy ubezpieczeniowej siedziba nabywcy została zalana w wyniku pęknięcia rury. Niektóre z maszyn użytkowanych w firmie zostały uszkodzone. W związku z tym zdarzeniem przedsiębiorca otrzymał odszkodowanie. W tym przypadku otrzymane świadczenie nie powoduje żadnych skutków w podatku VAT ani u ubezpieczyciela, ani u nabywcy środka trwałego.
Podsumowanie
Odszkodowanie jest świadczeniem przysługującym każdej poszkodowanej osobie, której została wyrządzona szkoda. Celem świadczenia jest pełne naprawienie poniesionych strat. Jego wysokość musi odpowiadać rozmiarowi wyrządzonej szkody, ale z drugiej strony nie może doprowadzić do wzbogacenia się poszkodowanego. Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce stosowana zasada pełnego odszkodowania oznacza naprawienie szkody oraz rekompensatę w całości uszczerbku jaki poniosła osoba poszkodowana. Zasięg odszkodowania obejmuje nie tylko poniesione straty, ale również korzyści jakie mógłby osiągnąć poszkodowany, gdyby nie została mu wyrządzona szkoda.
