Dla wielu przedsiębiorców przepisy prawa podatkowego są dość skomplikowane i niezrozumiałe. Prawidłowe wykonywanie obowiązków podatkowych wymaga znajomości choćby podstaw prawa z zakresu podatków, dlatego warto zapoznać się z informacjami związanymi ze źródłami prawa podatkowego.
Prawo jest systemem norm prawnych, które regulują stosunki społeczne określone przez państwo i zabezpieczone możliwością użycia przez nie środków przymusu. Wzorce zachowań jakimi powinien kierować się obywatel wyznaczane są przez prawo, które społeczeństwo powinno respektować. Prawo określa też zasady odpowiedzialności jakie grożą za jego naruszenie. Normy uchwalone prawem zawierają się w określonych aktach prawnych stanowiących źródła prawa. Należą do nich akty prawne obejmujące normy prawne.
Co należy do źródeł prawa?
Do źródeł prawa zaliczają się te, które Konstytucja RP określa jako źródła prawa mające różną ważność. Wymieniając w kolejności ważności są nimi:
Konstytucja RP
ratyfikowane umowy międzynarodowe
ustawy
rozporządzenia
akty prawa miejscowego
wewnętrzne akty prawa, które odnoszą się tylko do konkretnych podmiotów.
Zgodnie z polskim prawem do źródeł prawa nie zalicza się wyroków sądów ani interpretacji prawa podatkowego czy interpretacji wydawanych przez organy państwa. Nie zaliczają się do nich również doktryny prawa. W Polsce źródła prawa mają charakter zamknięty. Są nimi jedynie te, które zostały uznane przez Konstytucję.
1. Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym źródłem prawa. Jest bardzo ważnym dokumentem o istotnym znaczeniu dla prawa podatkowego, głównie w zakresie jaki potrzebny jest do wykonywania działalności gospodarczej. Czasami przedsiębiorca może podczas rozprawy sądowej powołać się na przepisy konstytucyjne. Zgodnie z przepisami Konstytucji na podatników mogą zostać nałożone podatki i daniny o charakterze publicznym ustalone na podstawie ustawy, a nie na przykład w drodze rozporządzenia. Przepisy Konstytucji są najważniejsze nad wszystkimi innymi źródłami prawa.
2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe Bardzo istotne źródło prawa. Przykładem mogą być umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Każda umowa międzynarodowa powinna być ratyfikowana. Dopiero wtedy ma pierwszeństwo przed ustawą w przypadku, gdyby zaistniał konflikt pomiędzy tymi dwoma źródłami. Jeżeli dana umowa nie jest ratyfikowana, a było to wymagane, to w takiej sytuacji nie jest ona źródłem prawa. Aby była częścią porządku prawnego musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Na podstawie ratyfikowanej przez Polskę umowy o tworzeniu organizacji międzynarodowej wynika, że pierwszeństwo przed ustawą w razie jakiejkolwiek kolizji oprócz umów ratyfikowanych mają przepisy prawa ustanowione przez organizację międzynarodową. Przykładem może być prawo Unii Europejskiej, które ma pierwszeństwo przed ustawami.
3. Prawo Unii Europejskiej Prawo Unii Europejskiej składa się z traktatów założycielskich oraz aktów wtórnych wobec tych traktatów. Nalezą do niego: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia. Decyzje wydawane są w sprawach własnych. Natomiast opinie i zalecenia są bez mocy wiążącej, chociaż niewątpliwie mogą być brane pod uwagę przez sądy czy organy państwowe. Jeżeli chodzi o prawo podatkowe, to znaczącą rolę odgrywają dyrektywy, które wiążą państwa Unii Europejskiej, do których zostały skierowane. Powiązanie dotyczy jedynie państw członkowskich, a nie ich obywateli. Jeżeli dyrektywa nie zostanie wdrożona w terminie, to wtedy można sią na nią powoływać wprost, pod warunkiem, że może być zastosowana bezpośrednio, czyli jest odpowiednio precyzyjna i bezwarunkowa. W wyjątkowych sytuacjach, jeżeli państwo niepoprawnie wdroży dyrektywę, to mogą być nałożone na nie dodatkowe obowiązki. Przepisy krajowe powinny być odczytywane w taki sposób, aby były zgodne z celami dyrektywy. Z perspektywy prawa unijnego zarówno dla przedsiębiorcy, jak i dla biura rachunkowego duże znaczenie mają rozporządzenia. Są one stosowane w sposób bezpośredni bez obowiązku ich wdrażania do prawa krajowego. Do niektórych zagadnień regulowanych polskimi przepisami stosuje się przepisy prawa unijnego. Dobrym przykładem są przepisy celne, dla których głównie obowiązują regulacje Unijnego Kodeksu Celnego (rozporządzenie). Natomiast polska ustawa Prawo celne stanowi jedynie uzupełnienie przepisów rozporządzenia unijnego. Na akty prawa unijnego składają się akty wykonawcze i delegowane, jak: unijne rozporządzenia wykonawcze lub rozporządzenia delegowane. Najważniejsze regulacje publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
4. Ustawy Ustawy ustanawiane w kraju regulują podstawowe zagadnienia z danego obszaru. I tak np. podatki mogą być nakładane tylko w drodze ustawy. Wolność działalności gospodarczej może zostać ograniczona wyłącznie ze względu na ważny interes publiczny. Natomiast część regulacji może zostać przeniesiona do rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego.
5. Rozporządzenia Rozporządzenia mają charakter aktów wykonawczych, co znaczy, że są wydawane na podstawie przepisów ustawy w zakresie jaki został w niej określony. Funkcjonują tylko w oparciu o przepisy ustawy. Muszą być opublikowane w Dzienniku Ustaw. Rozporządzeniami regulowane są bardziej szczegółowe zagadnienia, które szybko się zmieniają. Mogą one regulować ważne wymagania, które powinny być przestrzegane podczas prowadzenia działalności gospodarczej, jak przykładowo rozporządzenie dotyczące prowadzenia książki przychodów i rozchodów.
6. Akty prawa miejscowego Akty prawa miejscowego wydawane są w oparciu o ustawy. Wydają je organy samorządu terytorialnego, jak: rada miasta lub gminy, a także terenowe organy administracji rządowej (wojewoda). Akty prawa miejscowego obowiązują na terenie działania organów miejscowych i wchodzą w życie w chwili ich ogłoszenia.
7. Uchwały i zarządzenia organów Dodatkowo oprócz wymienionych źródeł prawa funkcjonują uchwały i zarządzenia, jak przykładowo Rady Ministrów mające charakter wewnętrzny. Są obowiązujące jedynie w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych danemu organowi, który wydał uchwałę lub zarządzenie.
Źródła prawa, a wyroki sądów i interpretacje podatkowe
W ramach postępowań podatkowych, podatnicy często odwołują się do wydawanych interpretacji indywidualnych lub wyroków sądów i w ten sposób próbują udowodnić, że przyjęty przez nich sposób postępowania jest zgodny ze stanowiskiem głoszonym przez wymienione jednostki. Nie jest to jednak postępowanie dopuszczalne.
Interpretacje i wyjaśnienia podatkowe Źródłem prawa nie są interpretacje i objaśnienia podatkowe. Stanowią tylko sposób wykładni źródeł prawa dając podatnikowi pewnego rodzaju ochronę, jeżeli zastosują się do wskazań w nich zawartych. Nie są jednak prawem i nie zmieniają go. Podatnik nie ma obowiązku stosowania się do wskazówek zawartych w interpretacjach i objaśnieniach podatkowych.
Wyroki wydawane przez sądy W Polsce wyroki sądów nie stanowią prawa, a są jedynie częścią procesu stosowania prawa. Bardzo często jest tak, że wyroki sądów wzorują się na innych wcześniej wydanych wyrokach w podobnych sprawach, a także ograniczają negatywną działalność organów podatkowych wobec podatników. W tym wypadku istotne znaczenie odgrywają wyroki wydawane przez Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny. Wymienione sądy rozstrzygają również wątpliwości prawne związane ze sprawami, w których brak jest jednolitego orzecznictwa.
Wyroki wydawane przez Trybunał Konstytucyjny Trybunał Konstytucyjny ma duże znaczenie w polskim systemie prawnym. Ma bowiem prawo do jego kształtowania, czyli może ograniczać lub usuwać przepisy niezgodne z Konstytucją lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Trybunał nie jest obowiązany do tworzenia prawa. Jednak może kształtować prawo poprzez usuwanie lub wprowadzanie ograniczeń już istniejących przepisów. Trybunał Konstytucyjny przy wydawaniu orzeczeń może w uzasadnieniach wskazywać na pewne zasady, które powinny być brane pod uwagę przy tworzeniu nowego prawa, a także w orzecznictwie i interpretacjach podatkowych.
Podsumowanie
W polskim systemie prawnym obowiązuje kilka źródeł prawa. Do najważniejszych należą Konstytucja RP oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe. Do źródeł prawa obowiązującego wewnętrznie należą uchwały i zarządzenia. W Polsce będącej jednym z państw członkowskich obowiązuje także prawo Unii Europejskiej.
Źródłami prawa nie są wyroki sądów, interpretacje przepisów prawa podatkowego ani tzw. doktryna prawa.
