Nowe uprawnienia PIP (Państwowej Inspekcji Pracy) od 2026
Od 2026 roku w życie mają wejść przepisy zmieniające uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). Zmiany mają przyczynić się między innymi do ograniczenia nadużyć związanych z powierzaniem wykonywania czynności pracowniczych na innej podstawie niż umowa o pracę. Dzięki nowym przepisom kontrola legalności ma być sprawniejsza. Oznacza to, że inspekcja pracy będzie bardziej skuteczna w zakresie przekształcania umów cywilnoprawnych oraz B2B w stosunek pracy.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej potwierdziło co zawiera projekt ustawy reformującej uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). Zgodnie z nim:
PIP ma otrzymać większe uprawnienia
mają także zmienić się zasady przeprowadzania kontroli
PIP będzie mogła wydawać decyzje administracyjne w kwestii ustalania istnienia stosunku pracy
zostaną zwiększone kary za naruszanie przepisów prawa pracy.
W chwili obecnej to sąd ustala czy istnieje stosunek pracy. Po zmianie przepisów decyzję w tej kwestii będzie mógł wydać inspektor PIP, w której zobowiązany będzie podać między innymi rodzaj umowy o pracę, wymiar czasu pracy oraz wysokość wynagrodzenia osoby zatrudnionej. W przypadku naruszenia przepisów prawa pracy decyzja będzie zawierała również wskazanie daty rozpoczęcia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Co najważniejsze taka data może być wcześniejsza od daty wydania decyzji. Dla pracodawcy oznacza to, że będzie zobowiązany uwzględnić uprawnienia przysługujące pracownikowi w terminie wstecznym. Dotyczyć to będzie między innymi: rozliczenia zaległych urlopów. Decyzja wydana przez inspektora PIP otrzyma status natychmiastowej wykonalności. Zgodnie z nowymi przepisami pracodawca, który nie zgodzi się z nią będzie musiał w sądzie zaskarżyć zalecenia wskazane w obowiązującej decyzji uznającej daną osobę za pracownika. Wprowadzane zmiany mają na celu usprawnienie działań prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy. Projekt zakłada także podwyższenie kar za wykroczenia popełniane w zakresie pracowniczym. Instytucje takie jak: ZUS, KAS i PIP będą współpracować ze sobą w tym zakresie. W związku z tym będzie można łatwiej wytypować przedsiębiorców, u których wskazane będzie przeprowadzenie kontroli.
Na czym ma polegać skuteczniejsze przestrzeganie przepisów prawa pracy?
Główny powód, dla którego zmieniają się przepisy prawa pracy, to konieczność wyeliminowania sytuacji, kiedy praca wykonywana jest niezgodnie z uzgodnieniami pomiędzy stronami oraz zapisami zawartymi w umowie. Przede wszystkim dotyczy to przypadków, kiedy osoba wykonuje pracę tak jak byłaby pracownikiem, a w zasadzie zatrudniona jest na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło lub na podstawie kontraktu B2B. Celem nowych przepisów jest przeciwdziałanie takim nadużyciom. Inspektorzy PIP będą ustalać na jakiej podstawie osoba pracuje, czy jest to stosunek pracy czy raczej inna forma zatrudnienia. Nowe przepisy nie zmieniają dotychczasowych uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy, co oznacza, że w dalszym ciągu w mocy pozostaje możliwość przeprowadzania oględzin obiektów oraz utrzymana zostaje kontrola dotycząca stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym. PIP ma także prawo nakazania usunięcia wszystkich wykazanych błędów. Osoba zatrudniona zostaje uznana za pracownika, jeżeli stosowane są wobec niej przepisy Kodeksu pracy w pełnym zakresie, takie jak między innymi: urlopy, czas pracy, ewidencja godzin pracy, okresy wypowiedzenia, premie, benefity dla pracowników.
Państwowa Inspekcja Pracy z nowymi narzędziami
Państwowa Inspekcja Pracy otrzymała dodatkowe narzędzia, które pozwolą jej skuteczniej przeprowadzać kontrole dotyczące legalności zatrudnienia oraz w zakresie przestrzegania prawa pracy. Dzięki nim kontrolerzy nie będą musieli fizycznie pojawiać się w kontrolowanym miejscu pracy.
Inspekcja Pracy będzie mogła:
kontrolować miejsca pracy na odległość wykorzystując w tym celu takie narzędzia jak np.: kamery czy mikrofony
korzystać z systemu elektronicznego protokołowania czynności, przeprowadzania wywiadów online oraz przesyłania elektronicznie dokumentów dotyczących wykonywanej pracy.
Dodatkowo mają zostać usprawnione czynności związane z wymianą danych o płatnikach i podmiotach pomiędzy PIP, ZUS, a KAS. Pozwoli to na przeprowadzanie szybszych i skuteczniejszych kontroli w zakresie zatrudniania na innej podstawie niż stosunek pracy, wysokości minimalnej stawki godzinowej oraz wypłaty wynagrodzenia w terminie.
Nowe uprawnienia inspektora pracy
Znowelizowane przepisy nadają inspektorom nowe uprawnienia. Na przykład okręgowy inspektor pracy będzie mógł dokonać oceny w jaki sposób wykonywana jest dana praca, czy nosi znamiona stosunku pracy. Obowiązkiem pracodawcy będzie udzielenie inspektorowi wszelkich informacji dotyczących spraw związanych z przeprowadzaną kontrolą. Pracodawca będzie zobowiązany także do udostępnienia wymaganych dokumentów oraz miejsca pracy.
W sytuacji, kiedy kontrola wykaże, że pracownik świadczy pracę:
osobiście i pod kierownictwem
w miejscu oraz w czasie wyznaczonym przez pracodawcę
w sposób, który jest charakterystyczny dla stosunku pracy
to inspektor wyda wiążącą decyzję administracyjną stwierdzającą istnienie stosunku pracy. Obecnie takie stwierdzenie należy do sądu. Podsumowując, po wejściu w życie nowych przepisów będzie można szybciej podjąć działania wobec naruszania przepisów prawa pracy w zakresie stosunku pracy oraz przepisów związanych z legalnością zatrudnienia.
Decyzja inspektora PIP – co musi zrobić pracodawca?
Po przeprowadzonej kontroli, inspektor PIP wydaje decyzję. Po jej otrzymaniu przedsiębiorca zobowiązany jest do:
traktowania osoby pracującej u niego w taki sam sposób w jaki traktowany jest pełnoprawny pracownik
przestrzegania przepisów prawa pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
zgłoszenia zatrudnionej osoby do ZUS
naliczania składek społecznych oraz składki zdrowotnej za pracownika
niezwalniania osoby tylko dlatego, że inspektor pracy uznał, że dana osoba spełnia warunki zatrudnienia jako osoba pracująca w ramach stosunku pracy.
Nadana decyzja ma charakter natychmiastowej wykonalności, dlatego nie trzeba czekać na jej uprawomocnienie oraz decyzję odnośnie odwołania.
Naruszenie przepisów prawa pracy – kary dla pracodawców
Każde naruszenie przepisów prawa pracy wiąże się z nałożeniem na pracodawcę kar. Projekt w założeniu zakłada podwyższenie kar za nieprzestrzeganie przepisów prawa pracy, a w szczególności za przepisy dotyczące legalności zatrudnienia, zasad bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, a także za wypłatę świadczeń wynikających z przepisów. Zwiększenie kar ma na celu zniechęcić pracodawców do nieprzestrzegania prawa.
Prawo pracy w świetle nowych przepisów
Zgodnie z projektem ustawy, przepisy dotyczące stosunku pracy oraz związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, a także dotyczące zawieranych umów nie ulegają zmianie. Wprowadzenie nowych uregulowań ma na celu ograniczenie nadużyć w przypadku, kiedy osoby zatrudnione w ramach innej podstawy niż stosunek pracy wykonują obowiązki charakterystyczne dla umowy o pracę. Jednocześnie mają przyczynić się do większego przestrzegania przepisów prawa pracy. Jeżeli pracodawca nie chce zatrudnić osoby w ramach stosunku pracy, a proponuje jej współpracę na podstawie umowy cywilnoprawnej i jednocześnie wymaga od niej wykonywanie czynności typowych dla stosunku pracy, to taka osoba ma prawo zwrócić się o pomoc do Państwowej Inspekcji Pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy z nowymi uprawnieniami – co powinien wiedzieć pracownik?
Osoby zatrudnione w zakładzie pracy powinny wiedzieć, że:
w przypadku naruszenia prawa pracy inspektor PIP będzie mógł szybciej zareagować na nieprawidłowości i udzielić pracownikowi informacji czy zawarta umowa jest prawidłowa i jest zgodna z wykonywanymi czynnościami zawodowymi
jeżeli rzeczywiście wykonują obowiązki pracownika i będą zatrudnione na podstawie umowy o pracę, to łatwiejsze i prostsze będzie:
uzyskanie urlopu wypoczynkowego o kontrola wypłaty wynagrodzenia
ustalanie norm czasu pracy
poszanowanie prawa pracy
przysługują im lepsze warunki bezpieczeństwa i higieny pracy – pracownikom zatrudnionym w ramach stosunku pracy pracodawcy muszą obowiązkowo zapewnić higieniczne warunki pracy oraz muszą przestrzegać zasad bezpieczeństwa, na które wskazuje Kodeks pracy. W sytuacji, kiedy zatrudnienie odbywa się w warunkach szkodliwych dla zdrowia, to nowe przepisy chronią pracowników tym zakresie.
Kiedy zatrudniony może zgłosić sprawę do PIP?
Jeżeli osoba zatrudniona podejrzewa, że pracodawca może nie przestrzegać przepisów prawa pracy, naruszać czas pracy, to ma prawo złożyć wniosek o przeprowadzenie kontroli do Państwowej Inspekcji Pracy:
osobiście udając się do okręgowego inspektoratu PIP
elektronicznie wysyłając zgłoszenie podpisane Profilem Zaufanym lub podpisem osobistym.
Zgłoszenie może też zostać wysłane w formie anonimu.
ZUS i US – skutki przeprowadzonej kontroli PIP
Jeżeli inspektor PIP podczas przeprowadzonej kontroli stwierdzi nieprawidłowości i wskaże je w wydanej decyzji, to instytucje takie jak ZUS i US automatycznie uruchomiają czynności związane z ubezpieczeniami i podatkami. Zasadniczo, wsteczne rozliczenia podatków i ZUS zostają wstrzymane do czasu, kiedy decyzja będzie ostateczna, a jeżeli zostanie wniesione odwołanie do sądu to do czasu uprawomocnienia rozstrzygnięcia sądowego. W przypadku, kiedy inspektor PIP uzna, że dana osoba spełnia warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, to jej dotychczasowa umowa cywilnoprawna lub umowa B2B zostaje przekształcona w umowę o pracę.
W przypadku umów B2B, to osoba wykonująca czynności w ramach tego rodzaju zatrudnienia począwszy od dnia wydania decyzji powinna:
przestać wystawiać faktury z tytułu wykonywanej umowy
przestać płacić zaliczki na podatki z działalności gospodarczej
wyrejestrować się z ZUS.
Wyżej wymienione czynności zobowiązany jest przejąć pracodawca.
