Czym jest odpowiedzialność solidarna, kogo dotyczy i jakie wyłączenia jej dotyczą? Wszelkie regulacje związane z odpowiedzialnością solidarną zostały określone przez Ministerstwo Finansów. Wprowadzenie pakietu SLIM VAT3 spowoduje, że zostaną dołączone nowe wyłączenia dotyczące odpowiedzialności solidarnej.
Co należy rozumieć przez odpowiedzialność solidarną?
Przez odpowiedzialność solidarną należy rozumieć ustawowe pociągnięcie do odpowiedzialności osoby będące uczestnikami umowy zrealizowanej w całości lub w części. W umowach zawieranych pomiędzy różnymi osobami lub podmiotami występują różne strony, przykładowo może to być:
dłużnik lub dłużnicy
wierzyciel lub wierzyciele.
Mówiąc o odpowiedzialności solidarnej warto zajrzeć do art. 366 i 367 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z ustawą kilku dłużników może mieć zobowiązania wobec wierzyciela w ten sposób, że może on żądać spełnienia świadczenia w całości lub w części:
od wszystkich dłużników
od kilku dłużników
od każdego dłużnika z osobna.
Jeżeli żądanie wierzyciela zostanie zaspokojone przez któregokolwiek z dłużników, to w takiej sytuacji pozostali zostają zwolnieni z obowiązku spłaty długu. Każdy dłużnik odpowiada solidarnie za zobowiązania aż do momentu całkowitego zaspokojenia wierzyciela.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym wierzyciele również objęci są odpowiedzialnością solidarną. Oznacza to, że kilku wierzycieli może posiadać prawo do realizacji świadczenia długu na rzecz jednego z wierzycieli, co przekłada się na zaspokojenie pozostałych wierzycieli i tym samym dług wygasa.
Odpowiedzialność solidarna w podatku VAT
Odpowiedzialność solidarna może wystąpić w podatku VAT. Jeżeli chociaż jeden z uczestników danej transakcji nie zapłaci należnego podatku, to pozostali uczestnicy mogą mieć obowiązek zapłaty zaległych płatności. W praktyce oznacza to, że organ podatkowy może żądać zapłaty zaległego podatku od każdego uczestnika danej transakcji.
Odpowiedzialność solidarna – kiedy wystąpi?
Wszystkie transakcje dokonywane w ramach nabycia towarów wykazanych w załączniku nr 15 ustawy VAT objęte są odpowiedzialnością solidarną. Dotyczy to jedynie dostawy towarów. Natomiast usługi wymienione w załączniku wyłączone są z odpowiedzialności. Jeżeli nabywca dokona zakupu chociaż jednego towaru wymienionego w załączniku nr 15 ustawy o VAT, to w takiej sytuacji wystąpi odpowiedzialność solidarna. Jednak samo nabycie towarów nie wystarczy. Dodatkowo musi wystąpić sytuacja, w której nabywca w momencie dokonania dostawy towarów będzie miał pewność lub będzie posiadał uzasadnione przypuszczenie, że sprzedawca nie ureguluje całości lub części podatku VAT jaka wynika z danej transakcji. Jest to zgodne z art. 105a ust. 1 ustawy o VAT, w którym napisane jest, że:
podatnik, o którym mowa w art. 15, na rzecz którego dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Zgodnie z przepisami odpowiedzialność solidarna nabywcy z powodu zaległości w zapłacie podatku VAT przez sprzedawcę jakie wynikają ze zrealizowanej dostawy towarów zależy przede wszystkim od tego jakie towary nabywca zakupił, czy nie są one czasami ujęte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT.
PRZYKŁAD 1 Przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT jest klientem jednej z hurtowni. Każdego miesiąca nabywa towary do swojego warsztatu samochodowego w postaci części samochodowych i narzędzi. Za dokonany zakup otrzymał fakturę na kwotę 11 920 zł brutto, zgodnie z cenami obowiązującymi na rynku. Czy w tej sytuacji po stronie przedsiębiorcy wystąpi odpowiedzialność solidarna?
Odpowiedź: W tej sytuacji będzie miała miejsce odpowiedzialność solidarna, gdyż części samochodowe do pojazdów silnikowych zostały zawarte w załączniku nr 15 ustawy o VAT. Sama zgodność wartości faktury z cenami rynkowymi nie jest powodem do zastosowania wyłączenia z odpowiedzialności solidarnej po stronie przedsiębiorcy nabywcy.
PRZYKŁAD 2 Przedsiębiorca, czynny podatnik VAT zakupił usługę reklamową dla swojej firmy. Po jej wykonaniu została wystawiona faktura na łączną kwotę 16 974 zł brutto. Czy przedsiębiorca ponosi solidarnie odpowiedzialność za kwotę podatku VAT, jeżeli sprzedawca nie zapłaci podatku VAT?
Odpowiedź: Nabywca nie ponosi solidarnie odpowiedzialności, ponieważ jedynie towary zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT objęte są odpowiedzialnością solidarną w przypadku braku wpłaty podatku VAT przez sprzedawcę do urzędu skarbowego.
Przepisy wskazują, że odpowiedzialność solidarna może mieć miejsce również w sytuacji, kiedy płatność została dokonana na rachunek nie znajdujący się na białej liście (art. 117ba par. 1 Ordynacji podatkowej).
PRZYKŁAD 3 Pani Halina nabyła od przedsiębiorcy będącego czynnym podatnikiem VAT towary o wartości przekraczającej kwotę 15 000 zł. Płacąc przelewem za towar zapomniała sprawdzić, czy podany do wpłaty numer rachunku bankowego figuruje na białej liście i dokonała wpłaty na rachunek spoza białej listy. Czy w związku z tą sytuacją pani Halina ponosi odpowiedzialność solidarną za podatek VAT wynikający z powyższej transakcji?
Odpowiedź: Tak, ponosi odpowiedzialność, ponieważ płatność dokonana na rachunek bankowy spoza białej listy, kiedy powstał taki obowiązek oznacza, że pani Halina odpowiada solidarnie ze sprzedawcą za podatek VAT od powyższej transakcji.
Jak wskazują przepisy za moment powstania odpowiedzialności solidarnej uważa się również realizację płatności w ramach podzielonej płatności na rzecz podatnika innego niż ten podany na fakturze. Zasada jest taka, że podatnik na rzecz, którego została dokonana wpłata, a nie ten na rzecz, którego została wystawiona faktura odpowiada solidarnie razem z dostawcą towarów. Przy czym odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości nierozliczonego przez dostawcę towarów podatku VAT wynikającego z dostawy towarów do wysokości kwoty jaka wpłynęła na rachunek VAT.
Odpowiedzialność solidarna, a split payment
Płatność dokonana za pomocą split payment sprawia, że nabywca nie ponosi solidarnie odpowiedzialności ze sprzedawcą na podatek VAT jaki wynika z zawartej transakcji. Sam fakt dokonania podzielonej płatności gwarantuje, że podatek VAT zapłacony przez nabywcę pozostaje na koncie bankowym rachunku VAT podatnika, z którego środki mogą być wypłacone tylko w określonych sytuacjach. Do powyższego odnosi się art. 105a ust. 3 pkt 6 ustawy o VAT:
Przepisu ust. 1 nie stosuje się: 6) do nabycia towarów, za które podatnik dokonał zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności” orazart. 117ba par. 3 Ordynacji podatkowejo brzmieniu: „Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli zapłata należności przez podatnika: 4) została dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, o którym mowa w art. 108a Ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług.
Podatnik może dobrowolnie uregulować całą wartość z faktury za pomocą mechanizmu podzielonej płatności. Co prawda przepisy mówią o zapłacie przykładowo połowy wartości faktury, która dotyczy towarów lub usług z załącznika nr 15 do ustawy o VAT zawartych na fakturze z danej transakcji.
PRZYKŁAD 4 Przedsiębiorca jest czynnym podatnikiem VAT. Zakupił do firmy kilka zestawów komputerowych na łączną kwotę 11 000 zł brutto. Na fakturze nie została umieszczona adnotacja „mechanizm podzielonej płatności” ze względu na fakt, że sprzedawca nie miał obowiązku umieszczania takiej adnotacji na dokumencie. Pomimo tego nabywca zapłacił za transakcję za pomocą mechanizmu podzielonej płatności z powodu wątpliwości czy sprzedawca zapłaci podatek VAT. Czy w tej sytuacji będzie odpowiadał solidarnie za podatek VAT należny z tytułu powyższej transakcji?
Odpowiedź: Jeżeli nabywca ureguluje podatek VAT wynikający z faktury za nabyte towary zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT za pomocą mechanizmu podzielonej płatności, to nie będzie odpowiadał solidarnie ze sprzedawcą za podatek VAT należny jaki wynika z tej faktury.
Odpowiedzialność solidarna – jak uniknąć jej poniesienia?
Dokonanie zapłaty za dostawę towarów lub świadczoną usługę za pomocą split payment pozwala uniknąć solidarnej odpowiedzialności. Jest to tylko jeden ze sposobów.
Dodatkowo odpowiedzialności solidarnej w przypadku nabycia towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT nie stosuje się:
do nabycia towarów z poz. 92 załącznika nr 15 do ustawy, takich jak: benzyny silnikowe, oleje napędowe, gazy przeznaczone do napędu silników spalinowych w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym pod warunkiem, że:
nabycie to jest dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających wymienione towary oraz do napędu tych pojazdów
dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych
w przypadku, kiedy powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z nierzetelnym rozliczaniem podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej przez podmiot dokonujący dostawy towarów
do nabycia towarów udokumentowanych fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza wartość 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, a do przeliczania na złotówki kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania.
W przypadku dokonania płatności na rachunek spoza białej listy odpowiedzialność solidarna nie jest stosowana, jeżeli podatnik złoży zawiadomienie na druku ZAW-NR informujący o zapłacie należności na inny rachunek bankowy nieznajdujący się na białej liście. Zawiadomienie składa się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla wystawcy faktury w terminie 7 dni od dnia zlecenia przelewu.
Jeżeli płatność została dokonana za pomocą split payment na rzecz innego podatnika niż ten wskazany na fakturze, to w takiej sytuacji odpowiedzialność solidarna podatnika może być wyłączona, jeżeli dokona on płatności na rachunek VAT dostawcy towarów lub usługodawcy, który został wskazany na fakturze. Odpowiedzialność solidarna zostanie wyłączona również w przypadku, kiedy zostanie dokonany zwrot otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego przyszła płatność, zaraz po otrzymaniu informacji o otrzymaniu płatności w kwocie odebranej na rachunku VAT.
Założenia nowego pakietu SLIM VAT 3
Od 1 lipca 2023 roku w życie ma wejść nowy SLIM VAT 3, który ma znieść w większym zakresie odpowiedzialność solidarną. Zgodnie z nowymi przepisami zniesienie odpowiedzialności będzie możliwe, jeżeli płatności dokona podmiot w niej pośredniczący. Przeważnie procedurą objęty będzie faktor.
Zwolnienie obejmowałoby następujące sytuacje:
przy płatności na rachunek VAT dostawcy towarów lub usługodawcy wskazanego na fakturze
w przypadku zwrotu otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego otrzymano tę płatność, zaraz po uzyskaniu informacji o otrzymaniu zwrotu płatności
w przypadku płatności na rachunek VAT podatnika będącego instytucją finansową wskazaną w umowie zawartej pomiędzy instytucją finansową, a dostawcą lub nabywcą o nabyciu wierzytelności - w kwocie otrzymanej na rachunek VAT.
W pakiecie SLIM VAT 3 znalazła się nowa możliwość dotycząca zwolnienia z odpowiedzialności solidarnej, którą będzie można stosować przy zmianie jednego faktora na drugiego. Obecny faktor mógłby uwolnić się od odpowiedzialności przez przekazanie kwot podatku VAT bezpośrednio na rachunek VAT nowego faktora. Natomiast dostawca w ogóle nie byłby zaangażowany w cały proces zapłaty.
