Rozliczenie podatku i ZUS w przypadku śmierci właściciela firmy

Ustanie funkcji życiowych, sprawia, że osoba fizyczna nie może być dłużej określana jako podmiot prawa. W takiej sytuacji trzeba zapoznać się z przepisami dotyczącymi dziedziczenia majątku, do którego zaliczamy również zobowiązania. Regulacje są szczególnie ważne dla spadkobierców osób, które prowadziły własną działalność gospodarczą. Uregulowania wymagają, chociażby zobowiązania podatkowe oraz składkowe. Dowiemy się dzisiaj, jak kształtują się rozliczenia z urzędami po śmierci przedsiębiorcy.

Śmierć przedsiębiorcy

Art. 4 ust. 1 w związku z art. 3 ustawy wydanej dnia 6 marca 2018 roku prawo przedsiębiorców wskazuje, że przedsiębiorca to:

• osoba fizyczna,
• osoba prawna bądź
• jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, która zgodnie z odrębną ustawą ma przydzieloną zdolność prawną

wykonująca działalność gospodarczą, co oznacza zorganizowaną działalność, z której uzyskuje zarobek. Działalność jest prowadzona we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Przedsiębiorstwo w spadku

Firma zostaje zarejestrowana po wpisaniu jej do Centralnej Ewidencji i Informacji Gospodarczej (CEiDG), a zasady tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem w przypadku poniesienia śmierci przez przedsiębiorę, który we własnym imieniu prowadził działalność gospodarczą oraz dalsze prowadzenie firmy są uregulowane przepisami Ustawy z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, oraz innych ułatwieniach dotyczących sukcesji przedsiębiorstw (Dz.U. z 2021 r. poz. 170).

Przedsiębiorstwo w spadku składa się zarówno ze składników niematerialnych, jak i materialnych używanych przez przedsiębiorcę do prowadzenia firmy. Zalicza się je do mienia przedsiębiorcy w dniu jego śmierci.

Nowym właścicielem przedsiębiorstwa jest osoba, której przekazano wymienione powyżej niematerialne oraz materialne składniki majątku. Spadkobierca musi zostać włączony do zapisu windykacyjnego bądź wyznaczony w trybie w przytoczonej ustawie. Udziały w przedsiębiorstwie określa się z wykorzystaniem wielkości udziałów spadkowych albo udziałów we współwłasności firmy.

Często spotykanym działaniem dla przedsiębiorstwa w spadku jest wyznaczenie zarządu sukcesyjnego.
Zostaje on utworzony w momencie:

• śmierci przedsiębiorcy – kiedy przedsiębiorca dostarczył do CEiDG wniosek o wpis do CEiDG zarządcy sukcesyjnego, którego powołał przed śmiercią,
• wykonania wpisu do CEiDG zarządcy sukcesyjnego wyznaczonego po śmierci przedsiębiorcy przez małżonka przedsiębiorcy mającego ustawowe prawo do udziału w firmie w spadku, spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy przyjmującego spadek, spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy przyjmującego spadek bądź zapisobiercę odbierającego zapis windykacyjny w przypadku, gdy na podstawie ogłoszonego testamentu przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Zarządca sukcesyjny musi być powołany w terminie dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Kiedy w akcie zgonu przedsiębiorcy nie widnieje data zgonu albo chwilę śmierci wyznaczono w postanowieniu stwierdzającym zgon, termin jest liczony od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy bądź uprawomocnienia się postanowienia, które potwierdziło jego śmierć. Jeżeli zarządca sukcesyjny nie zostanie powołany, jest to jednoznaczne z brakiem kontynuowania działalności firmy.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Właściciele przedsiębiorstwa mają solidarną odpowiedzialność za firmę i nie ma znaczenia, czy przedsiębiorstwo w spadku ma zarząd sukcesyjny albo go nie ma.

Art. 336 Kodeksu cywilnego wskazuje, że odpowiedzialność solidarna (solidarność dłużników) oznacza, że kilka dłużników jest ze sobą zobowiązana w taki sam sposób, a wierzyciel ma pełne prawo żądać całości albo części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich albo każdego z osobna. Kiedy wierzyciel zostanie zaspokojony przez jednego z dłużników, zobowiązania pozostałych osób również zostają uregulowane.

Art. 376 Kodeksu cywilnego informuje, że w sytuacji, gdy jeden z dłużników solidarnych uregulował świadczenie, treść stosunku prawnego występującego pomiędzy współdłużnikami stosunku, czy i w jakich częściach może nastąpić zwrot od dłużników. W przypadku, kiedy treść stosunku nie wskazuje żadnych rozwiązań, dłużnik, który uregulował świadczenie, ma prawo żądać zwrotu w równych częściach, a część, którą powinien pokryć niewypłacalny współdłużnik, należy rozłożyć pomiędzy innych.

Śmierć przedsiębiorcy a zobowiązania podatkowe

Zobowiązania zmarłego przedsiębiorcy przechodzą na spadkobierców. Aby dobrze zapoznać się z odpowiedzialnością spadkobierców, należy uwzględnić przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku, a także o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Przepisy mają zastosowanie także do odpowiedzialności spadkobierców za:

• zaległości podatkowe,
• odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy,
• pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta,
• nieuregulowane przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie,
• opłatę prolongacyjną,
• koszty postępowania podatkowego,
• koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.

Organ podatkowy podejmuje decyzję o zakresie odpowiedzialności albo uprawnień spadkobierców. Bierze pod uwagę decyzje ostateczne opublikowane w stosunku do spadkodawcy i jego zobowiązań uzyskanych z właściwych deklaracji.

Termin płatności zobowiązań wyznaczonych na podstawie decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi  14 dni liczonych od dnia doręczenia. Za ich opłacenie odpowiada spadkobierca.

W sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo w spadku utworzyło zarząd sukcesyjny, zgodnie z przepisami prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy dotyczące firmy przypadają na zarząd, a nie spadkobierców. Jedynym wyjątkiem od tej sytuacji są prawa, które nie mogą być wykonywane na podstawie osobnych ustaw. Kiedy przedsiębiorstwo w spadku jest kontynuowane po śmierci przedsiębiorcy, zostaje ono określane jako podmiot, który w zakresie prowadzonej firmy staje się sukcesorem jego praw i obowiązków.

Art. 97–106 Ustawy wydanej 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.) zawiera dokładne regulacje związane z odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe spadkodawcy.

Zobowiązania z zakresu ubezpieczeń społecznych

Kiedy przedsiębiorca umrze, wiąże się to z zakończeniem obowiązku ubezpieczeń społecznych. Niezapłacone zobowiązania społeczne zostają zaliczone do długu spadkowego, którego uregulowanie jest obowiązkiem spadkobierców.

Art. 4 ust. 2 lit. zc Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) w stosunku do pracowników i zleceniobiorców przedsiębiorstwa w spadku oraz osób przebywających na urlopie wychowawczym udzielonym w ramach stosunku pracy albo pobierających zasiłek macierzyński, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca ZUS, obowiązki przedsiębiorstwa w spadku wypełnia:

• zarządca sukcesyjny, a kiedy nie został wybrany
• osoba uprawniona  do sfinalizowania czynności zachowawczych, co w praktyce oznacza małżonka przedsiębiorcy mającego udział w przedsiębiorstwie w spadku albo spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy bądź spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, albo zapisobierca windykacyjny wyznaczony poprzez testament (ma udział w spadku przedsiębiorstwa).

Przez określenie czynności zachowawcze rozumie się działanie niezbędne do zachowania majątku albo możliwości kontynuacji funkcjonowania firmy w spadku, które polegają na:

• uregulowaniu obowiązkowych roszczeń albo przyjmowaniu należności będących następstwem zobowiązań przedsiębiorcy powiązanych z wykonywaniem działalność gospodarczych, występujących jeszcze przed śmiercią przedsiębiorcy,
• zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych.

Odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego przedsiębiorcy zostają przekazane na spadkobierców. Mowa zarówno zobowiązaniach podatkowych, jak i związanych z ubezpieczeniem, ale również przedsiębiorcy klasyfikowanego jako płatnika zaliczek podatku oraz składek ZUS za zatrudnionych pracowników.

Data publikacji: 2022-12-05, autor: FakturaXL