Niektórzy pracownicy z Polski wykonują pracę zdalną na rzecz zagranicznych pracodawców. Takich pracowników nazywa się transgranicznymi. W czasie kiedy granice są zamknięte nie mają oni możliwości powrotu do pracy stacjonarnej i taki pracownik nie może wykonywać w inny sposób swoich obowiązków, jak tylko zdalnie.
Jeżeli miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to podlega ona (zgodnie z art. 3 ust. 1 – 1a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych – ustawa o PIT) obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodu (nieograniczony obowiązek podatkowy). Osoba fizyczna, która:
posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum swoich interesów osobistych lub gospodarczych
przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym
uważana jest za osobę mającą miejsce zamieszkania na terenie Polski.
PRZYKŁAD 1 Podatnik będący rezydentem USA przyleciał do Polski na delegację. Z powodu pandemii nie miał jak wrócić do swojego kraju i zmuszony był przebywać w Polsce 200 dni. Podczas pobytu wykonywał pracę w systemie zdalnym. Czy może zostać uznany za rezydenta Polski?
Odpowiedź: Podatnik spełnia wymagania ustawowe, aby móc być uznanym za rezydenta Polski. W tej kwestii OECD wydało odpowiednie wyjaśnienia, które są wskazówką dla krajowego urzędu skarbowego jak powinien postąpić w danej sytuacji.
Restrykcje rządowe spowodowane pandemią nie powinny być powodem zmiany rezydencji podatkowej. W omawianym przypadku, pracownik pozostał w kraju nie z własnej woli, dlatego nie powinien być traktowany jak rezydent. W tej sytuacji jeżeli pobyt za granicą jest przymusowy, to nie powinien być wliczany do terminu 183 dni. Poza tym pracownik czasowo przebywa za granicą, nie ma w kraju rodziny, ani powiązań gospodarczych i osobistych.
Umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania
Polska ma podpisane umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania z wieloma krajami. Jednym z nich jest Republika Federalna Niemiec. Obydwa kraje podpisały w Berlinie 14 maja 2003 roku porozumienie w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku. Umowa zawiera szczegółowe opisy w jaki sposób ma być określone miejsce zamieszkania lub siedziby podatnika. Zgodnie z art. 4 ust. 1 tejże umowy „osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w umawiającym się państwie” jest osobą, która zgodnie z prawem danego państwa podlega w tym państwie opodatkowaniu z powodu jej zamieszkania, miejsca stałego pobytu, zarządu lub innych kryteriów o podobnym charakterze, które obejmuje także to państwo, każdą jego jednostkę terytorialną lub organ lokalny. Do osób tych nie zaliczają się osoby podlegające opodatkowaniu w tym państwie w zakresie dochodu osiąganego tylko ze źródeł w nim lub z tytułu majątku znajdującego się w nim.
Powyższa definicja odnosi się bezpośrednio do określenia miejsca zamieszkania jakie zostało przyjęte w ustawodawstwach wewnętrznych państw i obejmuje różne formy więzi osobistej z danym państwem ustalającym we własnym ustawodawstwie podstawę do nieograniczonego obowiązku podatkowego. Z kolei postanowienia zawarte w ust. 2 wymienionej umowy stosuje się w sytuacji kiedy osoba zgodnie z postanowieniami z ust. 1 ma miejsce zamieszkania w obu umawiających się państwach, czyli jeżeli zachodzi niezgodność w ustawodawstwach wewnętrznych obu państw w problemie dotyczącym ustalenia miejsca zamieszkania.
W takich okolicznościach należy ustalić status danej osoby w stosunku do miejsca zamieszkania wg następujących zasad:
uważa się, że osoba ma miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym posiada stałe miejsce zamieszkania. Jeżeli ma stałe miejsce zamieszkania w obu umawiających się państwach, to uważa się za nie to z nich, z którym łączą ją większe powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych)
jeżeli trudno jest ustalić, w którym państwie osoba posiada ośrodek interesów życiowych lub jeżeli nie posiada ona stałego miejsca zamieszkania w żadnym z tych państw, to przyjmuje się, że ma ona miejsce zamieszkania w państwie umawiającym, w którym przeważnie przebywa
jeżeli dana osoba zazwyczaj przebywa w obu państwach lub nie przebywa zazwyczaj w żadnym z nich, to za jej miejsce zamieszkania uważane jest to, w którym posiada obywatelstwo
jeżeli dana osoba jest obywatelem obu państw lub nie jest obywatelem żadnego z nich, to wtedy kwestie związane z miejscem zamieszkania rozstrzygają organy państw umawiających się na drodze wzajemnego porozumienia.
Osoba fizyczna posiada stałe ognisko domowe wtedy kiedy urządziła je i zastrzegła dla swojego trwałego użytkowania, a nie tylko do przebywania w danym miejscu, z którego będzie wynikało, że dany pobyt nie będzie trwał długi okres czasu. Powyższe stwierdzenie zgodne jest z Komentarzem do Modelowej Konwencji OECD. Zgodnie z nim, ważnym czynnikiem jest trwałość zamieszkania oraz dbałość o ognisko domowe. Osoba zainteresowana zrobi wszystko co będzie potrzebne, aby posiadać mieszkanie do własnej dyspozycji o każdym czasie i w sposób ciągły nie tylko od czasu do czasu. W przypadku kiedy osoba fizyczna posiada ognisko domowe w obu umawiających się państwach, to jako pierwsze pod uwagę bierze się to, z którym powiązania ekonomiczne i osobiste danej osoby są bardziej wyraziste. Te powiązania zgodnie z komentarzem to przede wszystkim ośrodek interesów życiowych, który powinno się ustalić ze względu na stosunki rodzinne, towarzyskie, zatrudnienie, działalność polityczną, kulturalną oraz każdą inną, miejsce działalności gospodarczej, a także miejsce, z którego osoba zarządza swoim mieniem. Wszystkie podane okoliczności muszą być rozważone dokładnie, w całości przy uwzględnieniu indywidualnych postępowań danej osoby. W przypadku kiedy na podstawie podanych kryteriów trudno będzie ustalić miejsce zamieszkania, to pod uwagę należy wziąć przede wszystkim miejsce, w którym dana osoba fizyczna przeważnie przebywa, a w następnej kolejności jej obywatelstwo.
Porozumienie polsko-niemieckie, a opodatkowanie pracy najemnej
Polska i Niemcy zawarły wzajemne porozumienie dotyczące stosowania art. 15 ust. 1 oraz art. 19 ust. 1 umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku. Zawarte porozumienie dotyczy tylko pracowników transgranicznych, którzy z powodu COVID-19 otrzymali od pracodawcy dyspozycję do wykonywania pracy zdalnej z domu w kraju rezydencji.
Porozumienie – o co w nim chodzi?
W ramach porozumienia Polska i Niemcy podjęły wspólne działania mające na celu przeciwdziałanie pandemii koronawirusa. Dzięki niemu pracownicy mogą wykonywać pracę w domu, w państwie rezydencji na rzecz pracodawcy z innego państwa, co zostaje uznane za pracę wykonywaną w państwie, w którym pracownik wykonywałby ją gdyby nie zostały podjęte działania antykryzysowe. Plusem powyższego rozwiązania jest uproszczona forma rozliczania pracowników transgranicznych, w przypadku których zastosowanie mają zasady obowiązujące przed ogłoszeniem pandemii, mimo zmiany rzeczywistych okoliczności, które uzasadniają odmienne traktowanie. Powyższe porozumienie ma też zastosowanie w stosunku do art. 19 ust. 1 umowy (dochody z tytułu służby cywilnej).
Pracownicy transgraniczni, a porozumienie
Z porozumienia mogą skorzystać przede wszystkim pracownicy transgraniczni, którzy w związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19 otrzymali od pracodawcy skierowanie do pracy zdalnej, wykonywanej z domu w kraju rezydencji. Rozwiązanie nie jest przeznaczone do stosowania przez:
pracowników świadczących pracę zdalną z państwa rezydencji lub państwa trzeciego, która to praca i tak byłaby świadczona w taki sposób nawet gdyby nie było kryzysu związanego z pandemią
pracowników, którzy w umowie o pracę mają zapisane, że są zobowiązani do wykonywania pracy zdalnej z państwa rezydencji.
Porozumienie – zasady stosowania
Pracownik transgraniczny, który skorzysta z porozumienia zobowiązany jest do stosowania go konsekwentnie w obu państwach i do prowadzenia odpowiedniej dokumentacji, która będzie świadczyć o tym, że powodem części dni pracy zdalnej były wyłącznie środki wprowadzone przez pandemię COVID-19. Postanowienia wynikające z zawartego porozumienia mają zastosowanie w takim zakresie w jakim odpowiednie wynagrodzenie należące się za dni wykonywania pracy zdalnej w domu mogłoby być rzeczywiście opodatkowane przez państwo, w którym pracownik transgraniczny wykonywałby pracę gdyby nie zostały podjęte działania zwalczające pandemię COVID-19.
