Środki trwałe będące w użytkowaniu przedsiębiorcy podlegają normalnemu zużyciu lub zniszczeniu. Konsekwencją tego jest likwidacja środka w prowadzonej działalności gospodarczej. Czasami środek trwały może być tylko częściowo zlikwidowany.
Do przyczyn likwidacji środka trwałego zalicza się:
względy ekonomiczne, jak np. zmiana technologii wytworzenia, potrzeba wycofania środka z użytkowania w wyniku trwałej utraty jego wartości itp.
przypadki losowe, jak np. pożar, powódź, uderzenie pioruna, kradzież
decyzje związane z budową nowych obiektów z powodu rozbiórki starych budowli znajdujących się na terenie przyszłej budowy.
Jeżeli przedsiębiorca stwierdzi, że dalsze użytkowanie środka trwałego jest nieopłacalne, ponieważ nastąpiła trwała utrata jego wartości to powinien sporządzić protokół likwidacji, który wymaga potwierdzenia ze strony kierownika jednostki lub przedsiębiorcy, jeżeli prowadzona jest jednoosobowa działalność gospodarcza.
Jednym z elementów protokołu likwidacji jest data jego sporządzenia, która jednocześnie jest datą likwidacji środka trwałego. Do likwidowanego środka trwałego należy wystawić dowód wewnętrzny „LT-Likwidacja środka trwałego”. Likwidacja w firmie prowadzącej księgi rachunkowe oznacza wyłączenie środka z użytkowania, ponieważ w prowadzonej działalności zlikwidowany środek trwały nie jest już składnikiem aktywów, który zapewniałby firmie korzyści ekonomiczne. Podjęta decyzja o jego wyłączeniu z użytkowania w przedsiębiorstwie i o postawieniu go w stan likwidacji musi prowadzić do wyksięgowania środka z ewidencji prowadzonej w księdze głównej i w księgach pomocniczych.
Proces likwidacji środka trwałego
Proces likwidacji dzieli się na dwa etapy:
etap likwidacji księgowej
etap likwidacji fizycznej.
Likwidacja księgowa polega na:
wyksięgowaniu wartości początkowej z konta „Środki trwałe” i dotychczasowego umorzenia z konta „Umorzenie środków trwałych”
zaksięgowaniu ewentualnej różnicy pomiędzy wartością początkową i dotychczasowym umorzeniem po uwzględnieniu przyczyn likwidacji
dokonaniu stosownych zapisów w ewidencji analitycznej
zaksięgowaniu wartości początkowej środka trwałego postawionego w stan likwidacji na koncie pozabilansowym „Środki trwałe w likwidacji”.
Z kolei likwidacja fizyczna polega na rozbiórce, zniszczeniu, utylizacji, złomowaniu i innym podobnym czynnościom. Poza tym wymagane jest sporządzenie protokołu za pomocą, którego będzie można dokonać wyksięgowania z ewidencji pozabilansowej, czyli usunięcia go z ksiąg rachunkowych.
Całkowita, a częściowa likwidacja środka trwałego
Likwidacja części składowej środka trwałego, również częściowa likwidacja budynku lub budowli może wymagać wykonania określonych działań polegających na:
całkowitej likwidacji i zaprzestaniu ujmowania środka trwałego w księgach rachunkowych, jeżeli środek ten nie jest już kompletny i zdatny do dalszego użytkowania
ujęciu skutków likwidacji części składowej podobnie tak jak przy odłączeniu części dodatkowej lub peryferyjnej
przeprowadzeniu testów na utratę wartości środka trwałego zgodnie z KSR nr 4 „Utrata wartości aktywów” i dokonaniu ewentualnego odpisu z tytułu trwałej utraty jego wartości.
Powyższe zgodne jest z Krajowym Standardem Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe”, paragraf 9.11. W związku z tym całkowita likwidacja środka trwałego ma miejsce w przypadku, kiedy na skutek sprzedaży elementów środka trwałego dany składnik majątku nie będzie już kompletny i zdatny do użytkowania w prowadzonej działalności.
W sytuacji, kiedy miejsce ma sprzedaż tylko części budynku jako wyodrębnionego lokalu to mówimy o częściowej likwidacji środka trwałego pod warunkiem, że po odłączeniu sprzedanej części, środek trwały nadal zdatny jest do użytkowania w prowadzonej działalności gospodarczej. Zapisy w jaki sposób należy ustalić zasady przeprowadzenia częściowej likwidacji środka trwałego znajdują się w KSR nr 11 „Środki trwałe” w par. 9.14 do 9.17. Częściową likwidację środka trwałego, która powoduje trwałe zmniejszenie zakresu danego środka trwałego stanowi trwałe odłączenie dodatkowej lub peryferyjnej części od środka trwałego, której celem jest likwidacja, ujęcie zapasu materiałów lub przyłączenie do innego środka trwałego. W ten sposób odpowiednio dochodzi do zmniejszenia wartości księgowej brutto oraz umorzenia tego środka.
W sytuacji, kiedy dany środek trwały jest użytkowany i amortyzowany, a później następuje jego częściowa likwidacja, to taką likwidację należy odpowiednio wykazać w ewidencji księgowej i ustalić jak dalej ma przebiegać jego amortyzacja. Częściowa likwidacja środka trwałego wymaga usunięcia likwidowanej części środka ujętego w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Należy zaznaczyć, że do usunięcia likwidowanej części dochodzi wtedy, kiedy dana część została uznana za część składową, jak również wtedy, kiedy nie została ona wyodrębniona jako część składowa.
Jeżeli dojdzie do częściowej likwidacji środka trwałego to jego likwidowaną część należy usunąć z ksiąg rachunkowych. Na początku należy więc ustalić wartość początkową oraz umorzenia częściowo likwidowanego składnika majątku. Do określenia wartości początkowej środka trwałego należy wykorzystać dane historyczne i na ich podstawie ustalić wartość początkową części składowych tego środka, a przede wszystkim jego likwidowanej części. Wartość początkową można też wskazać na podstawie cen nowych składników i całego środka trwałego. W ten sposób można określić udział wartości części składowej w wartości początkowej całego środka trwałego. Ustalenie wartości początkowej likwidowanej części środka trwałego, który był amortyzowany wg jednej stawki amortyzacyjnej pozwala określić wartość umorzenia zlikwidowanej części składnika majątku.
PRZYKŁAD 1 Przedsiębiorca ujął w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych maszynę produkcyjną, którą wykorzystuje bardzo rzadko, ponieważ przedmiot jest już stary. W tej sytuacji przedsiębiorca postanowił sprzedać kilka elementów maszyny, przez co jest ona niekompletna i nie nadaje się do użytkowania w działalności. Czy sprzedaż kilku elementów spowodowała, że przedsiębiorca musi dokonać częściowej likwidacji tej maszyny?
Odpowiedź: Przedsiębiorca poprzez sprzedaż kilka elementów z maszyny produkcyjnej będącej środkiem trwałym w prowadzonej działalności gospodarczej spowodował, że środek trwały nie jest kompletny i zdatny do użytku w prowadzonej działalności gospodarczej, dlatego przedsiębiorca musi dokonać całkowitej likwidacji środka trwałego.
PRZYKŁAD 2 Przedsiębiorca podjął decyzję o wyburzeniu garażu stanowiącego element konstrukcyjny budynku wpisanego do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Garaż połączony jest z budynkiem, ale jego wyburzenie nie ma wpływu na kompletność oraz zdatność do dalszego użytkowania budynku. Wyburzenie garażu przylegającego do budynku daje przedsiębiorcy możliwość skorygowania wartości brutto i umorzenia środka trwałego, czyli w tym przypadku budynku mającego wartość brutto i umorzenie jakie przypada na zlikwidowaną część budynku pod warunkiem, że wartość księgowa netto likwidowanej części jest ważna i przedsiębiorca może dokonać oszacowania każdej z wymienionych wartości. Jeżeli tak się nie stanie, to przedsiębiorca ma obowiązek do przeprowadzenia testu na utratę wartości budynku, a następnie do ujęcia z tego tytułu właściwego odpisu.
