Na początku 2022 roku w życie weszły nowe przepisy dotyczące sposobów ustalania dochodu na potrzeby wyliczania składki zdrowotnej oraz podatku dochodowego. Przedsiębiorcy mają obowiązek wyliczenia składki każdego miesiąca i dodatkowo zobowiązani są do ustalenia wysokości rocznej składki zdrowotnej.
Obowiązkiem rocznego rozliczenia składki zdrowotnej objęte są przede wszystkim osoby prowadzące działalność gospodarczą niemające ustalonej wysokości składki na jednym, stałym poziomie, gdzie wartość jej uzależniona jest od osiągniętych przychodów/dochodów.
Obowiązek rocznego rozliczenia składki zdrowotnej dotyczy przedsiębiorców, którzy wybrali wymienione formy opodatkowania:
skalę podatkową
podatek liniowy
ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.
W związku z powyższym przedsiębiorcy, którzy w poprzednim roku podatkowym wybrali formę opodatkowania w postaci skali podatkowej, podatku liniowego lub ryczałtu ewidencjonowanego muszą dokonać rocznego rozliczenia składki zdrowotnej. Z obowiązku zwolnione są podmioty opłacające podatek w formie karty podatkowej, właściciele jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek komandytowych.
Do wykazania danych potrzebnych do ustalenia wysokości składki zdrowotnej służą deklaracja rozliczeniowa ZUS DRA oraz raport imienny ZUS RCA. Powyższe formularze zostały dostosowane do możliwości wykonania rozliczenia. Modyfikacji zostały poddane bloki: XII na ZUS DRA oraz III F na ZUS RCA.
Ustalanie rocznej składki zdrowotnej – zasady ogólne
Opodatkowanie na zasadach ogólnych obejmuje opodatkowanie wg skali podatkowej oraz podatkiem liniowym. Aby w ich przypadku ustalić roczną składkę należy przemnożyć roczny dochód przez stawkę procentową, która wynosi dla:
skali podatkowej – 9%
podatku liniowego - 4,9%.
Na potrzeby wyliczenia składki zdrowotnej dochód ustala się następująco: Przychód uzyskany w danym roku należy pomniejszyć o poniesione w trakcie roku koszty oraz zapłacone składki na ubezpieczenia społeczne ZUS, jeżeli nie zostały wcześniej zaliczone do kosztów. Pod uwagę należy wziąć także różnicę remanentową. Jeżeli jest ujemna, to dochód stanowiący podstawę naliczenia składki zdrowotnej zmniejsza się. Natomiast różnica dodatnia powiększa dochód.
W 2022 roku obowiązują przepisy szczególne zgodnie z którymi przedsiębiorca uwzględnia jedynie remanent obniżający dochód. Zasada ta dotyczy również rozliczenia rocznego. Należy podkreślić, że obowiązuje ona wyłącznie w rozliczeniu za 2022 rok. W 2023 roku trzeba będzie wziąć pod uwagę zarówno remanent dodatni jak i ujemny. Ustalając roczną podstawę składki nie wlicza się do niej przychodów i kosztów występujących w okresie zawieszenia działalności gospodarczej. Przy wyliczeniach bardzo ważna jest jeszcze jedna kwestia dotycząca minimalnej podstawy składki zdrowotnej. W przypadku, kiedy dochód jest niższy od 12-krotności minimalnego wynagrodzenia, to w takiej sytuacji składkę zdrowotną opłaca się od kwoty minimalnej.
W 2022 roku minimalna wartość rocznej podstawy składki zdrowotnej wyniosła 36 120 zł (z wyliczenia: 3 010 zł x 12 miesięcy). W związku z tym przedsiębiorcy opodatkowani wg skali podatkowej lub podatkiem liniowym zobowiązani są do wpłaty do ZUS-u co najmniej 9% wartości podstawy, co oznacza, że za 2022 rok muszą zapłacić kwotę 3 250,80 zł. Minimalna wysokość rocznej podstawy składki zdrowotnej ustalana jest tylko na podstawie miesięcy, w których działalność była prowadzona aktywnie. Przedsiębiorca powinien pomniejszyć roczną składkę zdrowotną o wpłaty dokonywane w trakcie roku. Jeżeli podstawa składki jest niższa od podstawy minimalnej, to przedsiębiorca nie powinien nic dopłacać, ponieważ każdego miesiąca zobowiązany był do zapłaty kwot, które nie mogły być niższe od 9% minimalnego wynagrodzenia. Zasada ta obowiązuje również w stosunku do osób, które po zakończonym roku podatkowym podjęły decyzję o zmianie formy opodatkowania za cały 2022 rok na skalę podatkową.
PRZYKŁAD 1 Przedsiębiorca wybrał opodatkowanie podatkiem liniowym. Działalność gospodarczą prowadził przez cały 2022 rok. Osiągnął dochód roczny nieprzekraczający kwoty 50 000 zł. Dochód pomnożony przez stopę procentową składki wyniósł 2 450 zł (z wyliczenia: 50 000 zł x 4,9%). Jaką wysokość będzie miała składka zdrowotna?
Wyliczenie: Wyliczona wartość 2 450 zł jest niższa od wartości 3 250,80 zł (minimalna wartość rocznej podstawy składki zdrowotnej). W związku z tym przedsiębiorca powinien wpłacić kwotę minimalną, a nie tę, która wychodzi z uzyskanego dochodu. Składkę powinien opłacić jedynie za miesiące aktywności gospodarczej. Oznacza to, że w rocznym rozliczeniu nie ujmuje przychodów i kosztów z okresu zawieszenia działalności oraz dochodów osiągniętych w miesiącu, w którym zostały spełnione warunki do skorzystania ze zwolnienia z opłacania składki zdrowotnej.
PRZYKŁAD 2 Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą. W 2022 roku firma aktywnie działała przez 8 miesięcy. W pozostałych miesiącach była zawieszona. Przedsiębiorca wybrał skalę podatkową jako formę opodatkowania. W ciągu 8 aktywnych miesięcy osiągnął dochód w wysokości 20 000 zł. W jakiej wysokości powinien opłacić składkę zdrowotną?
Odpowiedź: Minimalna podstawa składki zdrowotnej wynosi: 3 010 zł x 8 miesięcy = 24 080 zł. Jest ona wyższa niż osiągnięty dochód, dlatego przedsiębiorca powinien zapłacić składkę zdrowotną od minimalnej podstawy, a więc w kwocie 2 167,20 zł (24 080 zł x 9%).
Ustalanie rocznej składki zdrowotnej – ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
Przy opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych wysokość składki zdrowotnej zależy od kwoty rocznego dochodu i za 2022 rok kształtuje się następująco:
Przychód roczny
Podstawa naliczenia stawki zdrowotnej
Wysokość miesięcznej składki zdrowotnej
Do 60 000 zł
(6 221,04 zł x 60%) 3 732,62 zł
(3 732,62 zł x 9%) 335,94 zł
Do 300 000 zł
(6 221,04 zł × 100%) 6 221,04 zł
(6 221,04 zł × 9%) 559,89 zł
Powyżej 300 000 zł
(6 221,04 zł × 180%) 11 197,87 zł
(11 197,87 zł × 9%) 1 007,81 zł
Przedsiębiorcy, którzy wybrali ryczałt jako formę opodatkowania mieli prawo do wyboru metody rozliczania składki zdrowotnej na podstawie:
przychodu z poprzedniego roku
przychodu bieżącego.
Jeżeli przedsiębiorca spodziewał się, że w danym roku uzyska przychód zbliżony do tego z ubiegłego roku, to wtedy płacił składkę w stałej wysokości i w jego przypadku wybór pierwszej metody wydawał się być dla niego lepszym rozwiązaniem. Osoby, które zdecydowały się na drugą opcję rozliczają przychód w oparciu o wartości narastająco w ciągu roku. W tym przypadku muszą liczyć się z wystąpieniem niedopłaty w zapłacie składki zdrowotnej, zwłaszcza po przekroczeniu wartości 60 000 zł przychodu.
PRZYKŁAD 3 Przedsiębiorca w 2022 roku wybrał opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Do rozliczania składki zdrowotnej wybrał metodę bieżących przychodów. Już w marcu jego przychód przekroczył wartość 60 000 zł, a w październiku przekroczył 300 000 zł. W jaki sposób przedsiębiorca będzie rozliczał roczną składkę zdrowotną?
Odpowiedź: Przedsiębiorca powinien wpłacić do ZUS-u składkę zdrowotną za 2022 rok w wysokości 12 093,72 zł (1 007,81 zł x 12 miesięcy), a w rzeczywistości wpłacił składkę w wysokości 7 614,54 zł.
Wynika z tego, że przedsiębiorca będzie musiał dopłacić do ZUS-u różnicę w kwocie: 4 479,18 zł.
PRZYKŁAD 4 Przedsiębiorca rozliczający się ryczałtem wybrał metodę rozliczania na podstawie przychodów z ubiegłego roku. W 2021 roku jego przychód wyniósł 250 000 zł, a w 2023 roku przekroczył wartość 300 000 zł. Jak powinien rozliczyć składkę zdrowotną za 2022 rok?
Odpowiedź: Przedsiębiorca powinien wpłacić do ZUS-u składkę zdrowotną w wysokości 12 093,72 zł. Kwota ta wynika z wyliczenia 1 007,81 zł x 12 miesięcy. Tymczasem wpłacił składkę zdrowotną w wysokości 6 718,68 zł, co wynika z wyliczenia 559,89 zł x 12 miesięcy. W związku z tym ma niedopłatę w wysokości 5 375,04 zł.
Zmiana formy opodatkowania w trakcie roku oraz po zakończeniu
Od 1 lipca 2022 roku przedsiębiorcy otrzymali możliwość zmiany formy opodatkowania z ryczałtu na skalę podatkową. Dotyczyło to tych osób, które w pierwszym półroczu 2022 roku wybrały opodatkowanie ryczałtem. Po wejściu w życie nowelizacji ustawy mogli za drugą połowę roku opłacać podatek wg skali podatkowej. W takiej sytuacji rozliczenie składki zdrowotnej wymaga odrębnego wyliczenia składki za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2022 roku dla wybranej formy opodatkowania oraz oddzielnego wyliczenia dla zmienionej formy opodatkowania za okres od 1 lipca do 31 grudnia 2022 roku. Przedsiębiorcy, którzy zdecydowali się na zmianę opodatkowania już po zakończonym roku podatkowym powinni wskazać w rocznym zeznaniu podatkowym rozliczenie wg skali podatkowej. Taka informacja powinna zostać ujęta w rocznym rozliczeniu składki zdrowotnej na formularzu ZUS DRA za kwiecień 2023 rok. Nie wolno dokonywać korekt za każdy miesiąc 2022 roku wstecz.
Obniżona składka zdrowotna, a zaliczka na podatek dochodowy (art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej) przy umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności
Jeżeli osoba posiada umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności i jednocześnie z racji prowadzenia działalności gospodarczej podlega pod obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego i do opodatkowania dochodów stosuje skalę podatkową, to w takiej sytuacji roczna składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być w wysokości, która nie będzie przekraczała kwoty należnego podatku dochodowego od osób fizycznych za dany rok kalendarzowy. Przy czym należy zaznaczyć, że osoba taka nie może mieć innych tytułów do podlegania pod ubezpieczenia. Z powyższego uprawnienia można skorzystać już od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zostało nabyte prawo do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności.
Zwolnienie z opłacania składki zdrowotnej
Niektóre podmioty zwolnione są z opłacania składki zdrowotnej. Grupa zwolnionych obejmuje:
emerytów i rencistów pobierających świadczenia w kwocie niższej niż minimalne wynagrodzenie, którzy opłacają podatek w formie karty podatkowej lub ich miesięczny przychód z działalności nie przekracza połowy minimalnej emerytury
osoby posiadające orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, które opłacają podatek w formie karty podatkowej lub ich miesięczny przychód z działalności nie przekracza połowy minimalnej emerytury
osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, których wynagrodzenie z pracy jest niższe od wynagrodzenia minimalnego, jeżeli wybrali jako formę opodatkowania ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, a ich miesięczny przychód z działalności nie przekracza połowy minimalnego wynagrodzenia
osoby uprawnione do otrzymania zasiłku macierzyńskiego, które pobierają go w wysokości podwyższonej do kwoty świadczenia rodzicielskiego.
Jeżeli dana osoba korzysta ze zwolnienia, to przychody, które osiągnie w miesiącach, w których była zwolniona z zapłaty składki zdrowotnej są wyłączone z podstawy rocznej składki zdrowotnej.
Roczna składka zdrowotna, a kilka działalności
Przedsiębiorca, który prowadzi więcej niż jedną działalność ma obowiązek zapłaty składki zdrowotnej od każdej z nich. Jeżeli dla wszystkich wybrał taką samą formę opodatkowania to w takiej sytuacji może zsumować wszystkie uzyskane przychody i poniesione koszty i na tej podstawie wyliczyć wysokość rocznej składki zdrowotnej. W przypadku, kiedy każda z działalności ma inną formę opodatkowania to wtedy należy ustalić wysokość składki odrębnie dla każdej z działalności.
Art. 81 ust. 2j i 2k oraz 2ka ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
2j. Ubezpieczony, o którym mowa w ust. 2 lub 2e, wpłaca kwotę stanowiącą różnicę między roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne ustaloną od rocznej podstawy, określonej w ust. 2 albo 2e, a sumą składek na ubezpieczenie zdrowotne wynikającą ze złożonych dokumentów za poszczególne miesiące roku składkowego albo roku kalendarzowego. 2k. Kwota, o której mowa w ust. 2j, wykazywana jest w dokumencie rozliczeniowym składanym za miesiąc, w którym upływa termin złożenia zeznania, o którym mowa w art. 45 termin i tryb składania zeznania podatkowego ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. 2ka. Ubezpieczony, o którym mowa w ust. 2 lub 2e, przekazuje roczne rozliczenie składek w dokumencie rozliczeniowym, o którym mowa w ust. 2k.
Roczna składka zdrowotna – termin na rozliczenie
W ustawie zdrowotnej jest napisane, że rozliczenia rocznej składki zdrowotnej należy dokonać w deklaracji składanej za miesiąc, w którym upływa termin na złożenie zeznania rocznego. Podatnicy rozliczający się na zasadach ogólnych i ryczałtowo, zobowiązani są złożyć roczne zeznanie podatkowe w terminie do 30 kwietnia danego roku za rok poprzedni. Termin na złożenie rocznej składki zdrowotnej upływa z dniem 20 maja. W tym terminie składa się deklarację za miesiąc kwiecień, w której należy wykazać roczne rozliczenie składki zdrowotnej. W 2023 roku termin został wydłużony do 22 maja ze względu na to, że 20 maja przypada w sobotę.
Roczne rozliczenie składki zdrowotnej – dopłata i nadpłata
Po rocznym rozliczeniu składki zdrowotnej może okazać się, że przedsiębiorca wpłacił w ciągu całego roku za małą kwotę lub wpłacił za dużo. Wystąpi wtedy niedopłata bądź nadpłata. W przypadku niedopłaty przedsiębiorca zobowiązany jest do dokonania dopłaty w terminie do 20 maja. Jeżeli wyjdzie nadpłata, to może złożyć wniosek o zwrot nadpłaconej kwoty na swoje konto bankowe.
Zwrot nadpłaty zostanie przekazany przez ZUS po spełnieniu dwóch warunków:
płatnik nie ma zaległości na swoim koncie, między innymi zaległości z tytułu zapłaty składek oraz kwot za nienależnie pobrane świadczenia z ubezpieczeń społecznych do zwrotu, których został zobowiązany jako płatnik składek
wniosek o zwrot został złożony w odpowiednim terminie.
Niespełnienie pierwszego warunku oznacza, że kwota zwrotu zostaje zaliczona na poczet istniejących zaległości. W przypadku drugiego warunku, kiedy wniosek nie zostanie złożony w wymaganym terminie i jednocześnie brak jest zaległości, to kwota zwrotu zostaje rozliczona na poczet przyszłych należności.
Przedsiębiorca, który chce uzyskać zwrot nadpłaty na konto musi:
złożyć wniosek wyłącznie w postaci elektronicznej za pośrednictwem konta na ZUS PUE
wysłać wniosek w nieprzekraczalnym terminie jednego miesiąca licząc od dnia upływu złożenia rocznego zeznania podatkowego, a więc do 31 maja.
Roczne rozliczenie składki zdrowotnej – likwidacja lub zawieszenie działalności przed datą rozliczenia
Przedsiębiorca, który zawiesi lub zakończy wykonywanie działalności gospodarczej nie jest zwolniony z rocznego rozliczenia składki zdrowotnej. Podobnie jak osoby kontynuujące działalność robi to na druku ZUS DRA składanym za kwiecień następnego roku. W tej sytuacji bez znaczenia jest fakt, że w tym momencie nie podlega pod ubezpieczenia społeczne i zdrowotne i z tego powodu nie musi składać miesięcznych deklaracji. Przedsiębiorcy tacy, którzy zawiesili bądź zamknęli działalność wypełniają i składają w kwietniu w deklaracji DRA jedynie część dotyczącą składki zdrowotnej.
Podsumowanie
Roczną składkę zdrowotną ustalają przedsiębiorcy na podstawie uzyskanych przychodów lub dochodów. Na chwilę obecną rozliczenia dokonuje się w maju poprzez deklarację ZUS DRA składaną za miesiąc kwiecień. Termin ten obowiązuje wszystkich przedsiębiorców.
